Dworzec kolejowy Sosnowiec Południowy, Kolej Iwanogrodzko-Dąbrowska i dlaczego ulica Dęblińska tak się właśnie nazywa?

Stacja Sosnowice (Iwanogrodzkie) powstała w 1887 roku jako odnoga otwartej dwa lata wcześniej Kolei Iwanogrodzko-Dąbrowskiej, celem połączenia jej ze wsią Stary Sosnowiec. Iwanogród zaś to ówczesna nazwa miasta, które dziś znamy jako Dęblin. Ulica Dęblińska prowadzi do tej, niegdyś dużej i ważnej stacji, która obecnie, w okrojonej formie, nazywa się Sosnowiec Południowy.

Do dzisiejszego wpisu zainspirował nas prezydent Dąbrowy Górniczej. W cyklu „Sobota z historią”, na swoim profilu w portalu Facebook, przybliżył nieco historię Kolei Iwanogrodzko-Dąbrowskiej.

Nie zamierzamy oczywiście wpisu powielać, ale uzupełnimy go o wątek sosnowiecki.

Kolej Iwanogrodzko-Dąbrowska

Przedsiębiorstwo funkcjonowało pod rosyjską nazwą Ивангородо-Домбровская железная дорога (Iwangorodo-Dombrowskaja żeleznaja daroga), w skrócie И.Д.ж.д. W języku polskim jako Droga Żelazna Iwanogrodzko-Dąbrowska, w skrócie D.Ż.I.D. lub w innej wariacji. Z punktu widzenia poprawności językowej powinna się zaś nazywać Koleją Iwanogrodzko-Dąbrowską.

Linię tę, w całości wybudowaną w Królestwie Polskim (podległym carowi Rosji), uruchomiono 26 stycznia 1885 roku (mija właśnie 140 rocznica otwarcia). Prowadziła z Dęblina (wówczas Iwanogród) przez Radom, Bzin (dziś Skarżysko-Kamienna), Kielce, Olkusz, Strzemieszyce do Dąbrowy. Już dwa lata później powstała jej odnoga do Starego Sosnowca, celem transportu węgla, zaopatrzenia i produkcji sosnowieckich fabryk.

Stacja Sosnowice (Iwanogrodzkie) / Сосновицы (Ивангородские) była dworcem czołowym, kończącym linię szerokotorową. Jednocześnie, z drugiej strony, dochodziła do niej bocznica linii normalnotorowej, biegnącej między stacją Sosnowice Warszawskie (dziś Sosnowiec Główny) a Szopienicami (wówczas w Królestwie Prus).

Opracowania są rozbieżne co do nazwy stacji w okresie panowania rosyjskiego. Często spotykamy nazwy niezgodne rodzajowo, np. "Sosnowice Iwanogrodzki". Może to być spowodowane zwyczajowym dodawaniem przymiotnika określającego dworzec (stąd rodzaj męski) nazwą miasta docelowego obsługiwanej linii, by było można odróżnić tę stację od Sosnowic Warszawskich. Naszym jednak zdaniem bardziej prawdopodobne są błędne odczytania źródeł. W czasach panowania rosyjskiego sama nazwa miejscowości funkcjonowała w formie dwojakiej. Bardziej rozpowszechniona była początkowo nazwa wsi "Sosnowice", ale także powszechnie używana i obecna w nazwie dzielnicy "Stary Sosnowiec" była forma znana do dziś. Nadanie praw miejskich w 1902 roku wsi "Sosnowice" potwierdziło urzędowo tę nazwę, jednak w praktyce nie oznaczało niczego i obie formy występowały równolegle. Prawdopodobne zatem się wydaje, że nazywano ten dworzec Sosnowcem (w formie męskiej) Iwanogrodzkim potocznie.

W dodatku, w opracowaniach można spotkać dwa sposoby pisowni:

  • z rosyjska: Iwangorod, stąd Droga Żelazna Iwangorodzko-Dąbrowska,
  • z polska: Iwanogród, stąd Droga Żelazna Iwanogrodzko-Dąbrowska.

My obstajemy przy formach spolszczonych w pełni, jako bardziej konsekwentnych.

W roku 1897 przedsiębiorstwo zostało przejęte przez Koleje Nadwiślańskie, które powstało wcześniej z połączenia Kolei Nadwiślańskiej z Koleją Warszawsko-Terespolską.

W roku 1914, a więc wybuchu wojny światowej, do miasta wkroczyły wojska austriackie. Nazwę stacji zmieniono na Sosnowice We. E. (Weichsel Eisenbahn - Kolej Wiślańska) i rozpoczęto prace nad zmianą rozstawu szyn na normalnotorowy. To wówczas zbudowano stąd tor w kierunku Szopienic oraz krótką łącznicę z torem prowadzącym od stacji Sosnowice Warschauer Bahnhof (dziś Sosnowiec Główny) przez centrum miasta w kierunku kopalni Niwka (szyb Rudolf).

W roku 1918, a więc odzyskania niepodległości przez Polskę, stacji nadano nazwę Sosnowiec Radomski.

W roku 1924 zbudowano oddzielny tor, biegnący od stacji Sosnowiec Radomski do stacji Sosnowiec Główny w miejscu, w którym biegnie on do dziś, likwidując jednocześnie biegnący przez centrum Sosnowca tor w kierunku Niwki.

W 1931 roku zmieniono nazwę stacji na obowiązującą do dziś – Sosnowiec Południowy – która w latach okupacji przez III Rzeszę (1939-1945), nosiła jej niemieckie tłumaczenie (Sosnowitz Süd).

Elektryfikacja obu linii przebiegających przez stację (czyli do Szopienic i do Sosnowca Głównego) nastąpiła w 1967 roku.

Sosnowiec Południowy dziś

Obecnie stacja ma 5 torów głównych i 5 torów bocznych, z czego w użyciu są dwa zasadnicze, znajdujące się przy peronie wyspowym i jeden dodatkowy.

Istotne znaczenie ma prowadzony przez stację ruch towarowy. Przy stacji, od strony południowo-wschodniej (czyli od strony Dęblina, a więc stacji Sosnowiec Dańdówka), zlokalizowany jest terminal przeładunkowy jednej z dużych firm logistycznych. Od strony północno-zachodniej (czyli od strony stacji Sosnowiec Główny i ulicy Dęblińskiej, która wzięła swą nazwę od stacji końcowej kolei, do której prowadziła), znajduje się kilka torów i bocznic, które dziś są mało wykorzystywane. Budynki okołostacyjne zostały zburzone lub zagospodarowane na inne cele.

Stacja ma w ruchu pasażerskim ma dziś znaczenie marginalne. Zatrzymują się tutaj pociągi pasażerskie w kierunku Kielc oraz – w drugą stronę – Katowic lub Sosnowca Głównego. Okresowo, w zależności od zmian w rozkładach, zdarzało się w nieodległej przeszłości, że zatrzymywały się tu pociągi innych relacji.

Budynek dworca osobowego, zlokalizowany w miejscu, w którym ulica Kościelna kończy się skrzyżowaniem z ulicą Teatralną, niszczeje od lat. Kasę biletową zlikwidowano w lipcu 2009 roku, zamknięta jest także poczekalnia.

Nad torami biegnie kładka pieszo-rowerowa pomiędzy ulicami Wspólną i Kościelną z jednej strony, a ulicą Naftową z drugiej strony. Z kładki można dostać się na perony dworca oraz na ulice Teatralną, tuż obok małego targowiska, które obecnie dogorywa (działa tylko jeden stragan). Kładka była rozbudowywana w latach 90. XX w. (wcześniej kończyła się zejściem schodami na ulicę Teatralną i nie było zjazdu na ulicę Kościelną), a w latach 2015-2017 była remontowana i modernizowana (zyskała windy dla osób niepełnosprawnych).

To przy tej stacji zlokalizowane były kiedyś obiekty sportowe klubu kolejarskiego, o czym pisaliśmy tutaj. Dziś w tym miejscu stoi pawilon dawnego domu handlowego „Supermarket”.

O zagłębiowskiej części Kolei Iwanogrodzko-Dąbrowskiej jeszcze napiszemy, jako że to rok jubileuszowy.

Warto też dodać, że to z tą linią łączy się postać bohatera powieści „Ludzie bezdomni” Stefana Żeromskiego – doktora Tomasza Judyma. Ten wątek także niedługo opiszemy. Obserwujcie nas!

Dworzec Sosnowiec archiwalne

Może Cię zainteresować:

Stacja: Sosnowiec Główny. Miasto na nasypie kolejowym i hałdzie węglowej. Pisze: Maciej Baranowski

Autor: Maciej Baranowski

15/11/2024

Sosnowiec. Cerkiew Św. Mikołaja Cudotwórcy.

Może Cię zainteresować:

Zburzona cerkiew w Sosnowcu. Komu przeszkadzał św. Mikołaj Cudotwórca?

Autor: Robert Lechowski

06/12/2024

Dworzec kolejowy 1992943 Fotopolska Eu

Może Cię zainteresować:

Prof. dr hab. Dariusz Nawrot: Czym jest Zagłębie Dąbrowskie? Dwa filary, na których opierał się rozwój tego regionu

Autor: Dariusz Nawrot

26/01/2025

Subskrybuj ślązag.pl

google news icon