Ô postympie naszyj kultury idzie myśleć na dwa spōsoby. Piyrszy to taki, że dowo sie pozōr na to, wiela już było zrobiōno. Toć, jak by my przijōnli 1989 rok za poczōntkowy pōnkt na drōdze do ślōnskij ymancypacyje, to stało sie moc. Ôsobliwie bez ôstatnie dziesiyńć lot stworzili my wielko kulturowo materyjo.
Moc roboty przed nami
Drugi spōsōb patrzynio na postymp ślōnskij kultury to dowanie pozōr na to, wiela jeszcze je do zrobiynio. Ślōnsko kultura niy funguje we prōzni. Wielaś my zrobiyli, ale reszta świata zrobiyła jeszcze wiyncyj.
Pōmyślcie sie, wiela ôd 1989 roku sie pokozało nowych technologiji, co sōm dziynnie używane. Nojprzōd jeszcze były take, co sie już za tyn czas poradziyły zestarzeć, jak kasety wideo, DVD, mobilnioki. Dzisiej wiydōm Internet, społecznościowe media, mōndre telefōny, zerwisy wideo... Kole nich sōm jeszcze take technologije, co na nie po prowdzie ani niy dowōmy pozōr, a ône sōm fest ważne do jynzyka, tōż syntezatory tekstu do mowy i mowy do tekstu, korektory ôrtografije, tastatury.
We tych wszyskich technologijach inksze jynzyki pokozały sie zaroz i dziynnie ich tam je coroz wiyncyj. Niy ma sie co ôszydzać: ludzie już teroz po wielaś godzin na dziyń kludzōm dialog ze kōmputrami i bez kōmputry, a bydōm we nojbliższych latach jeszcze wiyncyj to robić.
Nasze gowy sōm durch we przeszłości
A jak wyglōndo nasze myślynie? Ślōnsko myntalność durch siedzi we XX wieku. Ślōnskość ze ludowościōm sōm tak ze sobōm zeszwajsowane, że jak ino je jakiś ślōnski tref, to ludzie sie zaroz ôblykajōm choby dwiesta lot tymu. Kożdo dyskusyjo ô Ślōnsku je ô przeszłości. Przeszłość we kōntekście Ślōnska je tak dōmyślno, że ô wszyskim sie z autōmatu godo we czasie przeszłym: „u nos sie godało”, „u nos sie rychtowało”, „u nos sie robiyło”.
Czymu jak ftoś napisze jakeś prawidła pisownie ślōnskigo jynzyka, słownik abo inksze jynzykowe ôpracowanie, to to je durch publikowane na papiōrze? Nawet jak sie ftoś biere za wkludzanie ślōnskigo jynzyka do nowych technologiji, to traktuje je niy jak gigantyczno możliwość, ino jak nastympne medium choćby papiōr. Ze wyjōntkym Dykcjōnorza ôd Stanisława Neblika i mojigo SileSłownika co ftoś zrobi jakiś ślōnski słownik do internetu, to go publikuje we PDF-ie.
Niy ma ludzi
Jo bez te wszyske lata, jak tworza norzyńdzia do ludzi do pisanio po ślōnsku i do badanio ślōnskigo jynzyka, to znōm ino dwa przipodki, jak ftoś tyż coś zrobiōł w tym kerōnku. We 2012 jedyn synek zrobiōł tastatura na Maca, a jakoś we 2019 drugi zrobiōł tastatura na iPhone'a.
Jo słyszoł, że nos je pōł milijōna. Naprowda na pōł milijōna niy ma ludzi, co by poradziyli wykōnać jakoś robota, żeby pociś ślōnski jynzyk do nowych technologiji? Jo miynia, że sōm, ale żodnymu do gowy niy przichodzi weznōńć sie za take coś, bo jak myśli ô Ślōnsku, to myśli we kōntekście przeszłości.
A jak kōmputer i inksze masziny niy bydōm rozumieć ani godać po ślōnsku, to ludzie bydōm musieli dziyń w dziyń po wielaś godzin używać inkszych jynzykōw we kōmunikacyji, bo bydōm do tego zmuszyni. Wtynczos nic z tego jynzyka niy ôstanie i żodne ksiōnżki tego niy zmiyniōm.
Toć, zrobiyli my moc bez ôstatnie lata. Przestali my być przedôstatni we wyścigu. Ino że ci, co durch sōm przed nami, ôni nos za tyn czas dwa razy stuplowali.
