W poniedziałek 17 listopada 2025 odbyło się IV Forum Samorządowe wokół Parków Kulturowych. Cyklicznie już organizowane przez Regionalny Instytut Kultury im. Wojciecha Korfantego wydarzenie po raz czwarty z kolei zgromadziło ekspertów, samorządowców oraz przedstawicieli regionalnych instytucji, a także liczną publiczność. Temat Forum stanowiły różnorodne aspekty, modele i zasady funkcjonowania parków kulturowych. Omawiano wyzwania i problemy związane z powołaniem i uwarunkowaniami prawnymi parków kulturowych w Polsce, a także poza jej granicami.
Tematem budzącym szczególne emocje, który pojawiał się raz po raz w prelekcjach, a i wypływał w dyskusjach oraz pytaniach publiczności, było projektowane ustanowienie parku kulturowego w Parku Śląskim.
Na Forum padło też kilka ważnych deklaracji i wyjaśnień dotyczących tego nurtującego licznych miłośników Parku Śląskiego i osób, którym leży na sercu dobro jego przestrzeni i architektury.
Ochroną trzeba objąć też teren OPT
Miejski Konserwator Zabytków w Chorzowie Anna Piontek poinformowała, że granicami parku kulturowego, który planuje się utworzyć w Parku Śląskim, ma zostać objęty także również dawny Ośrodek Postępu Technicznego. Jak stwierdziła, wynika to zarówno z woli władz miasta, jak i konserwatorskiej, a nastąpiło w wyniku konsultacji, jakim poddany został plan ogólny Chorzowa.
Jak wyjaśnia Miejska Konserwator Zabytków, ostateczny katalog usług i funkcji tego obszaru określą odpowiednie wydziały zajmujące się gospodarką przestrzenną. Zarazem zapowiada, że niezależnie od tego, jakie funkcje zostaną przypisane terenowi OPT, będzie oczekiwać, by tamtejsza zabudowa była spójna, jakościowa i nawiązywała do architektury oraz materiałów właściwych dla tego miejsca.
– Mam nadzieję, że obejmując OPT granicami parku kulturowego nie tylko odpowiemy na oczekiwania społeczne, ale przede wszystkim zapewnimy temu terenowi wieloletnią ochronę – mówiła Anna Piontek.
Byłaby to realizacja starego i wciąż aktualnego postulatu miłośników Parku Śląskiego, na czele ze społecznikami zrzeszonymi w stowarzyszeniu „Nasz Park”. Jego uczestnicząca w Forum prezeska Elżbieta Mądry przypomniała go, odwołując się do słów architekta Piotra Franty: „Historyczna granica Parku Śląskiego leży na chodniku ulicy Bytkowskiej”.
Docenić, ocalić, rozwijać się i zarabiać
Miejski Konserwator Zabytków w Rybniku Henryk Mercik – architekt i samorządowiec, który będąc jeszcze konserwatorem chorzowskim zainicjował projekt ustanowienia parku kulturowego w Parku Śląskim, przypomniał, że takie ustanowienie zależy od decyzji organu stanowiącego samorządu terytorialnego – w tym przypadku Rady Miasta Chorzowa. Podkreślił, wskazując, że to radni, jako reprezentanci mieszkańców, muszą docenić wagę tego obszaru. Jak jednak zauważył, sytuacja Parku Śląskiego jest szczególna, ponieważ - choć cały jego obszar znajduje się w granicach Chorzowa - to podlega on samorządowi województwa śląskiego. Oznacza to, że uchwała rady miejskiej wprowadzałaby ograniczenia wobec innego samorządu.
Jednocześnie Mercik zaznaczył, że park kulturowy w tym wypadku nie powinien być rozumiany jako narzędzie estetyzacji przestrzeni.
– W Parku Śląskim nie chodzi o estetyzację, lecz o ocalenie tego, co wyjątkowe, przy zachowaniu możliwości rozwoju i prowadzenia działalności gospodarczej – mówił.
Park kulturowy za zwolnienie od podatku od nieruchomości
Do projektu ustanowienia parku kulturowego ustosunkował się prezes Parku Śląskiego Paweł Bilangowski, również obecny na Forum: – Cieszy nas stanowisko miasta oraz deklaracje pani konserwator, że Park Śląski będzie częścią procesu tworzenia zapisów dotyczących parku kulturowego - oświadczył. Po czym mocno zaakceptował wątek finansowy:
– Liczymy, że ustanowienie parku kulturowego ułatwi nam pozyskiwanie funduszy zewnętrznych, a jednocześnie – jako forma ochrony zabytków – pozwoli na zwolnienie Parku Śląskiego z podatku od nieruchomości. To ogromna kwota, którą obecnie odprowadzamy do miasta, a którą moglibyśmy przeznaczyć na inwestycje i modernizację infrastruktury.
Prezes Bilangowski zaproponował, aby zwolnienie z podatku było powiązane z obowiązkiem przeznaczenia zaoszczędzonych w ten sposób środków w ciągu trzech lat na remonty i modernizacje obiektów znajdujących się na terenie parku kulturowego.
Nie tylko wykłady i dyskusje
Przypomnijmy, że tegoroczna edycja rozpoczęła się jeszcze w październiku oprowadzaniami kuratorskimi po dwóch obszarach w granicach Chorzowa, który władze miasta proponują objąć ustawową ochroną w formie parków kulturowych (poza Parkiem Śląskim drugim takim obszarem jest Chorzów Stary)
Spacer po Parku Śląskim w sobotę 18 października prowadziły prof. dr hab. inż. arch. Magdalena Żmudzińska-Nowak oraz mgr inż. arch. Patrycja Czubaj z Instytutu Dokumentacji Architektury Biblioteki Śląskiej i Politechniki Śląskiej. Przez cztery godziny uczestnicy mieli okazję spojrzeć na Park Śląski nie tylko jako przestrzeń rekreacyjną, ale jako żywy organizm krajobrazu kulturowego. Trasa spaceru objęła m.in. Ogród Mozaikowy, Dużą Łąkę, Halę Kapelusz, Ogród Japoński, Rozarium, Bramę do Śląskiego Ogrodu Zoologicznego, Promenadę Ziętka, a także przejazd kolejką linową „Elka” do Planetarium – Śląskiego Parku Nauki. W dalszej części uczestnicy spaceru odwiedzili Leśniczówkę, Galerię Rzeźby Śląskiej i Kręgi Taneczne. Zaś w niedzielę 19 października uczestnicy Forum mieli okazję wziąć udział w drugim spacerze – tym razem po Chorzowie Starym, gdzie tematem była m.in. relacja między dawną zabudową wiejską a postindustrialnym charakterem dzielnicy.
Fora o Parkach Kulturowych 2023-2025
I i II Forum o Parkach Kulturowych odbyły się w 2023 roku, koncentrując się na wyzwaniach związanych z wdrażaniem Parków Kulturowych w miastach województwa śląskiego. Wśród tematów pojawiły się m.in. obawy mieszkańców przed gentryfikacją, trudności interpretacyjne w przepisach oraz potrzeba edukacji i kampanii informacyjnych.
III Forum, zorganizowane rok później w Katowicach, przyniosło interdyscyplinarną debatę o skuteczności Parków Kulturowych jako formy ochrony dziedzictwa. Eksperci wskazywali na konflikty między uchwałami krajobrazowymi, planami rewitalizacji i audytami krajobrazowymi. Forum stało się też przestrzenią dla spacerów studyjnych – uczestnicy odwiedzili Racibórz i Rybnik, poznając lokalne inicjatywy i trudności w realizacji parków kulturowych, jak np. nieprzyjęta uchwała o Parku „Serce Starego Raciborza”.
Na IV Forum przekonaliśmy się, że nie chodzi tylko o teoretyczną dyskusję na temat parków kulturowych. Wiedzę i doświadczenia nabyte przy tworzeniu i zarządzaniu tymi istniejącymi parkami kulturowymi można i warto wykorzystać dla powołania i utrzymania tego typu formy ochrony wyjątkowo ważnego miejsca na mapie Górnego Śląska.
Głosy na Forum w listopadzie 2025 to znak, że przyszłość parku kulturowego w Parku Śląskim staje się coraz bardziej konkretna. Padły deklaracje, a także sugestie rozwiązań finansowych, które mogłyby wesprzeć jego rozwój i ochronę. Włączenie w proces dawnego Ośrodka Postępu Technicznego oraz postulaty zwolnienia z podatku od nieruchomości wskazują, że dyskusja nie ogranicza się do teorii. Na ile ważne to kroki w stronę wieloletniej ochrony i modernizacji jednego z najcenniejszych krajobrazów regionu – dopiero się przekonamy.
Może Cię zainteresować:
