A gdyby tak, odłożywszy tymczasem na bok nierozstrzygniętą
kwestię wiarygodności XVI-wiecznych historyków, wziąć chwilowo
za dobrą monetę opowieści o dziedzinie Kraka o trzynaście mil od
początku Wisły położonej? Cóż nam szkodzi? Spróbujmy tam
właśnie go poszukać!
Zacznijmy od tego, co uważano za początek Wisły. Długosz widział go gdzieś w górach ponad Ustroniem. Czy i renesansowi autorzy w ślad za nim również mieli na myśli miejsce, gdzie rzeka wyłania się z karpackiej puszczy? Obliczmy, gdzie mniej wypadałoby przy takim założeniu to ich "mil trzynaście".
Trzynaście mil, ale jakich?
Wpierw oczywiście powinniśmy uściślić, o jaką milę im się rozchodziło. Gdyż na pewno nie używali mili angielskiej, wynoszącej 1609 metrów z hakiem i popularnej dziś na całkiem sporym obszarze globu. Choć można przyjąć za pewnik, że mieli na myśli będącą wówczas w użyciu milę polską, niewiele nam to da.
Jeżeli zechcemy sobie zdać sprawę z długości dawnych mil polskich, to staniemy przed tym zagadnieniem dość bezradni. W tym wypadku, o ile jakiś autor kogoś ze swych poprzedników niewolniczo nie naśladuje, nie znajdziemy dwu, którzy by z zadowalającym przybliżeniem podawali wartości mili jednakie - pisze Edward Stamm w swej bezcennej i godnej polecenia książce „Staropolskie miary”.
Jej lektura, mimo tego że pozostawia czytelnika z mętlikiem w głowie i z przygnębiającym przeświadczeniem, iż polskie jednostki miary przed nastaniem ery CGS to grunt wyjątkowo grząski, to daje mu też do ręki przekonująco przez autora ustaloną wartość mili polskiej średniej, równej 7030 metrów. W taki sposób przygotowani, możemy wreszcie spojrzeć na mapę górnego biegu Wisły. Jak mierzy się jej długość?
Wisła, kilometr zerowy
I tu zdziwienie. Kilometrowanie Wisły – bo tak się to fachowo nazywa – bynajmniej nie jest mierzone od początku tej rzeki (co zresztą przez to rozumieć – czy wykapy Czarnej Wisełki, czy może miejsce, gdzie łączy się ona z Białą Wisełką, albo też to, gdzie do Wisełki wpada Malinka?). Ale od punktu położonego stosunkowo daleko w dole rzeki, czyli od... ujścia Przemszy, na wysokości którego ustalono tak zwany kilometr zerowy Wisły. Poniżej kilometra zerowego odległości liczone są zwyczajnie – na przykład klasztor kamedułów na krakowskich Bielanach leży na 69. kilometrze Wisły, Tyniec na kilometrów 63,5 , Kraków na wysokości mostu Dębnickiego (czyli prawie pod Wawelem) to kilometrów 76,5, zaś Zamek Królewski w Warszawie jest Wisły kilometrem 514. Co jednak z odległościami powyżej kilometra zerowego? Otóż te liczone są wstecz. Goczałkowice-Zdrój znajdują się na kilometrze Wisły -40,5. Wodowskaz na Wiśle w Ustroniu jest na jej -86,5 km, a wodowskaz w Wiśle na -94 km...
… Zaś 13 polskich mil średnich to 91,39 km, czyli wartość zbliżona do odległości od Wisły do kilometra zerowego. Bardzo nawet zbliżona, jeżeli wziąć pod uwagę, że obecne koryto Wisły przebiega dużo bardziej regularnie i prosto niż przed wiekami, na skutek czego odległość do ujścia Przemszy mierzona wzdłuż rzeki jest o dobrych parę, jeżeli nie kilkanaście kilometrów mniejsza. Czy to nie ciekawe? Jeśli przyjąć, że XVI-wieczni ojcowie polskiej historiografii nie opowiadali o Kraku niestworzonych historii, będących wyłącznie wytworem ich wyobraźni, to śladów tego Kraka nad Wisłą należy szukać powyżej jej sławetnego kilometra zerowego. Powyżej ujścia Przemszy. Symbolicznej granicy Śląska i Małopolski...
