Plac sztyrech patrōnōw

Z historycznego pōnktu widzynio: to je przestrzyństwo, co sie zaczyno poza downymi murami strzedniowiecznego miasta. Żeby sie nacieszyć jego harmōnijnym i przemyślanym założyniym, styknie wejzdrzeć na satelitarne fotografije Bytōmia. Blank krōtko: we miyndzywojynnym Bytōmiu głowno ôś urbanistyczno to była Schiesshausstrasse, co wychodziyła ôd Rynku (tōż dzisiyjszo ul. Podgórna). Drōga do dzisiej mijo ôd lewyj plac Grunwaldzki, po czym dochodzi do placu Sobieskigo. We piyrszym projekcie ôś go miała przetnōńć, przebić sie bez ryzalit kasarnie, co tyn plac wiyńczy, i dotrzeć do nowego placu. Dostoł miano Augusta Victorplatz, na cześć żōny ôd kajzera Wilyma II.

Swojōm drōgōm to je take dyskretne świadectwo pōmotlanyj historyje ôd miasta: żodno inkszo adresa we Bytōmiu tak czynsto niy zmiyniała nazwy. Po upadku kajzera przekrzciyli go na Reichspräsidentenplatz. We PLR za patrōna bōł Feliks Dzierżyński, a po dekōmunizacyji, na wzniōsek lwowiokōw, co sie usadowiyli we Bytōmiu, plac przemianowali na Akademicki, na pamiōntka placu we Lwowie, co mioł ta sama nazwa.

Wejzdrzijmy jeszcze roz na karta. Za Akademickim ôstatnio prosto do pōłnocnych granic miasta to była dzisiyjszo ul. Mickiewicza zwiyńczōno efektownym gmachym downyj Żyńskij Krōlewskij Rechtorskij Zyminaryje (dzisiej Państwowe Szkoły Budownictwa). Tyn urbanistyczny przechōd je czytelny do dzisiej, chocioż zeszterowany blōmbōm we formie Miyjskij Bibliotyki Publicznyj, wbudowanyj już po wojnie na placu Sobieskigo.

Wert przidać, że dalszo, zagynszczōno rozbudowa tyj tajle miasta to bōł wynik poplebiscytowego podziału Gōrnego Ślōnska. 100 lot tymu nazod Bytōm sie zmiyniōł we ôstatnio niymiecko haltesztela przed Polskōm: bōł ôgraniczōny ze trzech strōn – ôd połednio, wschodu i gynau pōłnocy. Teryny (downij tm. Pole Paniowske), co sie stykały we polskimi po 1922 roku Piekarami, były przeznaczōne pod kamiyniczno zabudowa. Ale inkszo aniżeli we starym Bytōmiu, tym, co mo strzedniowieczny sztam.