Najstarsza szkoła średnia w Zagłębiu Dąbrowskim – sosnowiecki „Prus” – ma 131 lat. Właśnie świętuje… jubileusz 110. rocznicy powstania

W 1993 roku rozpocząłem naukę w IV Liceum Ogólnokształcącym im. Stanisława Staszica w Sosnowcu. Od pierwszego dnia słyszałem głównie o obchodach stulecia szkoły. W 1994 roku byłem, jak niemal wszyscy uczniowie, zaangażowany w przygotowania do wielkiego jubileuszu, który odbył się z pompą i udziałem wielu ważnych osób z miasta i nie tylko.

Dopiero po latach dowiedziałem się, że to wielka „ściema”, bo szkoła jest znacznie młodsza, a jubileusz – „skradziony” konkurentowi („Prusowi”), na którego duża część społeczności „Staszica” patrzyła od zawsze z poczuciem wyższości.

Pierwsza szkoła średnia w Zagłębiu Dąbrowskim. Zawdzięczamy ją Niemcowi

Aby jednak zrozumieć, co zaszło, trzeba przedstawić najważniejsze wydarzenia z historii szkoły, a właściwie szkół.

• Rok 1894 – Henryk Dietel, który 16 lat wcześniej przybył na tereny dzisiejszego Sosnowca i rozpoczął budowę swej fabryki przędzy, już jako bogaty przemysłowiec założył we wsi Pogoń rosyjskojęzyczną średnią Szkołę Realną o profilu technicznym. W początkowym okresie działalności szkoła korzystała z pomieszczeń fabrycznych.
• Lata 1895-1898 – Dietel funduje okazały budynek w stylu neorenesansowym na potrzeby szkoły. Uroczyste przekazanie go szkole ma miejsce 3 grudnia 1898 roku.
• Rok 1902 – powstaje miasto Sosnowiec złożone z kilku wsi, m. in. Pogoni. Sosnowiecka Szkoła Realna (bo taką nosi formalnie nazwę) ma coraz więcej uczniów nie tylko z Pogoni, ale okolicznych miast i wsi. Jej działalność współfinansują Henryk Dietel z rodziną. Dzieje się tak do 1915 roku, kiedy w 1914 roku wybucha I wojna światowa, wojska rosyjskie wycofują się z miasta, a Zagłębie Dąbrowskie dostaje się pod okupację pruską.
• Rok 1915 – Szkoła Realna zostaje przeniesiona na Sielec, do budynku przy ulicy Szkolnej. Następuje zmiana jej nazwy – od tej pory to Wyższa Szkoła Realna, a oficjalna decyzja władz (okupacyjnych, pruskich) z 6 grudnia 1915 roku stwierdza, że jest ona bezpośrednią kontynuatorką Sosnowieckiej Szkoły Realnej, działającej od 1894 roku.
  Przenosiny mają dla szkoły poważne konsekwencje. Bezpośrednio to pogorszenie się warunków lokalowych, które przekształci się w 65-letnią „tułaczkę” szkoły po różnych obiektach w mieście. Długofalowo to utrata prymu najstarszej szkoły w Zagłębiu Dąbrowskim w powszechnej świadomości mieszkańców na rzecz młodszego „uzurpatora”, do czego jeszcze wrócimy.

„Powołana szkoła jest dalszym ciągiem dawniejszej, rządowej, rosyjskiej szkoły realnej, a tym samym przez usunięcie jej z poprzedniego gmachu szkolnego nie straciła swych praw nie tylko do majątku szkolnego, ale również do wszelkich prerogatyw i przywilejów, należących się szkołom rządowym. W uznaniu tego prawa zostały szkole oddane bogate zbiory pomocy naukowych, a budynek będzie jej oddany po wyszukaniu innego, odpowiedniego pomieszczenia dla władz. W świetle tego dokumentu Wyższa Szkoła Realna na Sielcu stała się formalnie jedyną spadkobierczynią i kontynuatorką tradycji dawnej szkoły Henryka Dietla.”

• Rok 1920 – już w niepodległej Polsce szkoła przekształca się w I Ośmioklasowe Gimnazjum Męskie Filologiczne, przenosząc się na 2 lata na ulicę Dęblińską.
• Rok 1920 – kolejna przeprowadzka i kolejne przekształcenie – tym razem w okolice, w których szkoła się narodziła – na Pogoń, przy ulicy Orlej, znajdzie siedzibę I Państwowe Gimnazjum Męskie, po raz pierwszy oficjalnie z Bolesławem Prusem jako patronem.
• Rok 1937 – nazwa i charakter szkoły ponownie się zmieniają na I Państwowe Gimnazjum i Liceum im. Bolesława Prusa, podobnie jak siedziba, którą placówka znajduje przy ulicy Suchej na Pogoni.
• Lata 1939-1945 to czas okupacji, podczas której szkoła formalnie nie działa; po zakończeniu II wojny światowej w Europie, placówka na krótko wznawia działalność na ulicy Suchej.
• Rok 1945 – przenosiny na ulicę Legionów w Sielcu pod dotychczasową nazwą. Jednocześnie zaczyna się proces łączenia szkoły z Gimnazjum Zrzeszenia Rodzicielskiego (dawnego Prywatnego Gimnazjum Męskiego im. Stanisława Wyspiańskiego) ze Starego Sosnowca, mieszczącego się przy ul. Dziewiczej, które od tej pory zostaje filią „Prusa”.
• Rok 1948 – kolejne przenosiny (na ulicę Dziewiczą na Starym Sosnowcu) i kolejna zmiana nazwy i charakteru szkoły – po wchłonięciu Gimnazjum Zrzeszenia Rodzicielskiego od teraz to Szkoła Ogólnokształcąca Męska Stopnia Licealnego im. Bolesława Prusa.
• Rok 1954 – zmiana nazwy na IV (tak, czwarte) Liceum Ogólnokształcące im. Bolesława Prusa; siedziba zostaje bez zmian.
• Rok 1956 – połączenie ze szkołą podstawową i zmiana nazwy na Szkoła Podstawowa i I Liceum Ogólnokształcące nr 3 (ten numer już zostanie) im. Bolesława Prusa, a siedzibą staje się budynek przy ulicy Grabowej.
• Rok 1962 – ponowne wyodrębnienie „podstawówki” ze szkoły, która przyjmuje nazwę III Liceum Ogólnokształcącego im . Bolesława Prusa na kolejne 38 lat, lecz swą siedzibę przy ul. Grabowej utrzymuje jeszcze zaledwie 2 lata.
• Rok 1964 – zmiana siedziby na budynek przy ulicy Emila Zegadłowicza w Ostrej Górce.
• Rok 1980 – „Prus” dostaje nowo wybudowany, nowoczesny budynek na Starym Sosnowcu przy ówczesnej ulicy 22 Lipca (obecnie marszałka Józefa Piłsudskiego), który zajmuje do dziś, współdzieląc go ze szkołą podstawową – na zupełnie nowym osiedlu Piastów.
• Rok 2000 – III Liceum Ogólnokształcące im . Bolesława Prusa zostaje częścią Zespołu Szkół Ogólnokształcących nr 3 (z gimnazjum).
• Rok 2016 – po reformie znoszącej gimnazja zespół szkół ulega kolejnemu przekształceniu, a nasza jubilatka przyjmuje nazwę III Liceum Ogólnokształcącego Mistrzostwa Sportowego im. Bolesława Prusa w Zespole Szkół Ogólnokształcących nr 3.

Oczko uzurpatora „Staszica” i nowa legenda

Jak wspomniałem wyżej, okazały budynek z 1898 roku na Pogoni zostaje w 1915 przyznany Szkole Handlowej, która była szkołą polskojęzyczną, powołaną po zrywach robotniczych z 1905 roku (dokładna data, nawet roczna, jest dyskusyjna). Ta przekształca się potem w II Wyższą Szkołę Realną, a po kolejnych przekształceniach staje się szkołą średnią, którą dziś znamy jako IV Liceum Ogólnokształcące im. Stanisława Staszica w Sosnowcu.

Prawdopodobnie fakt przydzielenia przez okupacyjne władze pruskie budynku najstarszej szkoły „Staszicowi” sprawił, że szkoła ta zaczęła sobie postarzać rodowód o całe 21 lat. I choć budynek musiała opuścić w 1970 roku, przekazując go na potrzeby Wydziału Techniki Uniwersytetu Śląskiego, sama obejmując obiekt w stylu PRL przy ulicy Mariana Buczka na Pogoni (to obecnie ulica mjr. Jana Ponurego „Piwnika”), swojej przywłaszczonej w sposób nieuprawniony tradycji – nigdy się nie zrzekła. Czego dowodzi obchodzony w ubiegłym roku przez „Staszica” jubileusz 130-lecia.

A „Prus” – dlaczego oddał swą historię de facto walkowerem? Dlaczego na szkolnej tarczy najstarszej szkoły w Zagłębiu Dąbrowskim, założonej w 1894 roku, widnieje rok 1915, a teraz obchodzony jest jubileusz 110-lecia? Próbowałem rozpytać kilka osób, lecz większość tych, którzy mogliby odpowiedzieć, już nie żyje. Do reszty – trudno dotrzeć. Ci, do których dotrzeć się udało – przedstawiają różne, sprzeczne opinie na ten temat.

Co sądzę ja – absolwent „uzurpatora” – dlaczego „Prus” musiał ustąpić „Staszicowi” w walce o dziedzictwo i o prawdę? Odpowiem słowami klasyka – nie wiem, choć się domyślam.

Najlepsze życzenia z okazji 131 rocznicy powstania, drogi „Prusie”.