Śląskie białe złoto. Nieznana historia Grundmanna i Schaffgotschów, którzy inwestowali nie tylko w węgiel

Co ciekawe, podczas poszukiwań złóż węgla Grundmann zauważył, że okolice Opola kryją rozległe pokłady wapienia doskonale nadającego się do produkcji cementu. Problemem okazał się jednak brak inwestorów na Śląsku – lokalni przedsiębiorcy interesowali się wyłącznie przemysłem węglowym. Wówczas Grundmann zwrócił się do kupców hamburskich, którzy sprowadzali cement i podobne produkty przez największy port Niemiec. Dostrzegając ogromny potencjał ekonomiczny tego przedsięwzięcia, kupcy hanzeatyccy zdecydowali się zainwestować i tym samym weszli w nowy, dynamicznie rozwijający się przemysł.

Kapitał firmy wynosił 100 000 talarów, a założycielami, oprócz Grundmanna, było sześciu kupców z Hamburga. Pierwsze lata po otwarciu fabryki były nierentowne. Dopiero w 1862 roku, gdy Grundmann samodzielnie przejął całą firmę, osiągnięto nadwyżki, produkcja rosła z roku na rok, a jakość cementu portlandzkiego należała do najlepszych w Niemczech.

W 1872 roku Grundmann przeszedł na emeryturę, a fabryka przeszła w inne ręce i stała się spółką akcyjną o nazwie „Oppelner Portland-Zementfabriken, dawniej F. W. Grundmann” z kapitałem 800 000 talarów.

Po wojnie francusko-pruskiej w latach 1870/71 powstało wiele nowych cementowni. Należą do nich:

• Śląska Fabryka Cementu Portlandzkiego w Groszowicach koło Opola (1871);
• Górnośląska Fabryka Cementu Portlandzkiego w Opolu (1888);
• fabryki i wapienniki w Szymiszowie (1895); Strzelcach Opolskich (1898) i Gogolinie-Górażdże (1899)
• oraz wiele innych.

Powstawanie licznych nowych cementowni doprowadziło do zaciętej konkurencji z istniejącymi. Nieuchronnie prowadziło to do fuzji gospodarczych, których nadrzędnym celem było wytyczenie granic terytorialnych. Ostatecznie, z dniem 1 stycznia 1926 roku, utworzono spółkę „Schlesische Portland-Zement-Industrie AG, Oppeln” (kapitał: 27 milionów marek niemieckich).

W Niemczech Środkowych największym akcjonariuszem była saksońsko-turyńska fabryka cementu portlandzkiego Prüssing & Co. KG z zakładami w Göschwitz, Jesarbruch i Unterwellenborn.

Warto również wspomnieć o fabryce cementu portlandzkiego „Saale” niedaleko Halle, fabryce cementu portlandzkiego „Adler” w Rüdersdorfie oraz fabryce „Sachsen-Anhalt”, przejętej w 1935 roku przez Prüssing, w którego obszarze działalności się znajdowała. W 1930 roku zawarto porozumienie o wspólnocie interesów pomiędzy Śląskiem, Prüssingiem, Adlerem i Saale.

W latach 1935–1936 grupa interesu zrzeszała 12 cementowni, 6 wapienników, 2 elektrownie i 1 fabrykę kamienia sztucznego, których roczna produkcja wynosiła około 2 milionów ton cementu, 500 000 ton wyrobów wapienniczych i 170 000 ton cementu hutniczego i wielkopiecowego, a także roczne zużycie węgla wynoszące około 600 000 ton, o wartości 10 milionów marek.

W wyniku kryzysu gospodarczego w latach 1928–1932 różne przedsiębiorstwa, w tym tzw. „Grupa Wschodnia” rodziny Katzen, właściciel przemysłu cementowego Pontland w Opolu, napotkały znaczne trudności. Rozważano sprzedaż tych akcji cementowych, zwrócono się również do dyrektora zarządzającego Schaffhausen. W trakcie długich i trudnych negocjacji, w które zaangażowane były różne strony, zwrócono się również do dyrektora generalnego dr. Bervego oraz właścicieli Kauscherwerk Knobbe, kopalni węgla brunatnego i fabryki brykietów w Kausche na Dolnych Łużycach.

10 marca 1932 roku utworzono spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością pod nazwą „Gesellschaft für Industriewerte m.b.H.” (Stowarzyszenie Wartości Przemysłowych Sp. z o.o.) z siedzibą w Berlinie. Jej celem było nabywanie i zarządzanie przedsiębiorstwami przemysłowymi lub akcjami lub udziałami w takich przedsiębiorstwach, w szczególności w przemyśle cementowym. Kapitał wynosił 20 000 marek niemieckich i został podzielony między 17 udziałowców.

Największymi udziałowcami byli:

• Graf Schaffgotsch'sche Werke GmbH z 17,15%

• Fabryka cementu portlandzkiego Rudelsburg GmbH z 20,86%
• Kauscherwerk Knobbe z 32,85%

Akcjonariusze Towarzystwa Wartości Przemysłowych złożyli ofertę przejęcia akcji „Grupy Wschodniej” (Schultheiss) za około 6,6 miliona, z późniejszą opcją na kolejne 2,3 miliona, z terminem realizacji do 30 czerwca 1934 roku, po cenie 750%, z uwzględnieniem premii za akcje opcyjne. Transakcja została sfinalizowana poprzez podział całego majątku na trzy części: Schaffgotsch i lignit, z łącznym udziałem 50%, oraz przemysł cementowy, również z 50%.

W kolejnych latach imperium przemysłowe zakładów Schaffgotscha stały się wiodącą siłą w Schlesische Portlandzementindustrie AG poprzez nabycie dodatkowych akcji od uczestników wspomnianego holdingu, a także poprzez ostrożne przejęcia na giełdzie. Stał się akcjonariuszem większościowym. Do 1945 roku Schaffgotsch posiadał 22 miliony z 33 milionów akcji, czyli około 66%.

Przed laty, w rozmowie z hrabią Schaffgotschem, wspomniał mi, że ich koncern poszukiwał alternatywnych form inwestycji. Dostrzegając ogromny potencjał w przemyśle cementowym, mocno się w niego zaangażował i rozwijał nowe technologie, w tym m.in. produkcję pierwszych betonowych półfabrykatów (płyt betonowych).

Zgodnie z uchwałą Rady Nadzorczej z dnia 28 listopada 1941 r. kapitał zakładowy Schlesische Portlandzement Industrie AG został podwyższony z 27 do 32,4 mln RM, a
nazwa firmy zmieniona na "Zjednoczone Wschodnio-Centralno-Niemieckie Cementownie A.G."