Skąd to przyspieszone bicie serca? Mamy bowiem do czynienia z wyjątkowym zabytkiem techniki, który pozostaje obecnie jedynie cieniem dawnej świetności. Historia portu w Koźlu zaczyna się pod koniec XVIII wieku, kiedy dynamiczny rozwój górnośląskiego górnictwa i hutnictwa stworzył potrzebę nowego szlaku transportowego. W trójkącie Tarnowskie Góry – Królewska Huta – Gliwice odkryto bogate zasoby węgla i rud, a ich odbiorcy w innych regionach oczekiwali sprawnych dostaw.
To wtedy Friedrich Wilhelm von Reden, jedna z kluczowych postaci pruskiego przemysłu, zaproponował stworzenie wodnej drogi z Zabrza do Koźla, znanej dziś jako Kanał Kłodnicki, oraz budowę portu w Koźlu (niem. Cosel-Hafen). Koncepcja okazała się niezwykle trafiona. Już w 1852 roku przeładowano tu 100 tysięcy ton towarów, głównie węgla i wyrobów hutniczych, a roczne obroty przekraczały tysiąc statków.
Hej-hop, czyli portowe życie w rytmie przeładunków
Pod koniec XIX wieku dotychczasowa infrastruktura przestała wystarczać rosnącym potrzebom regionu. W latach 1891–1908 port przeniesiono o około pół kilometra i całkowicie go przebudowano, tworząc trzy ogromne, nowoczesne baseny portowe o łącznej długości nabrzeży przekraczającej trzy kilometry. Port został powiązany z siecią kolejową w Kędzierzynie, wyposażony w wywrotnice wagonowe i przystosowany do szybkiej obsługi barek, których liczba rosła z roku na rok. Na początku XX wieku Koźle stało się jednym z największych portów śródlądowych w tej części Europy, a w latach międzywojennych osiągało nawet 5 milionów ton przeładunków rocznie. Wokół portu powstały zakłady przemysłowe, w tym fabryka papieru i celulozy, a całe osiedle Koźle-Port zaczęło żyć rytmem żeglugi na Odrze i Kanale Kłodnickim.
Na dziejach portu mocno odcisnęły się również wydarzenia polityczne. W 1921 roku Koźle-Port stało się areną walk III powstania śląskiego, a po kilku tygodniach niepewności region ostatecznie trafił ponownie pod administrację niemiecką. W latach 30. nastąpił kolejny etap modernizacji dróg wodnych. Wybudowano wówczas Kanał Gliwicki, oddany do użytku w 1939 roku, który stopniowo przejął funkcje starzejącego się Kanału Kłodnickiego.
II wojna światowa przyniosła poważne zniszczenia, jednak port udało się odbudować i po 1945 roku, już pod władzą polską, ponownie wykorzystać jako punkt przeładunkowy węgla transportowanego do Szczecina oraz rudy żelaza wracającej na Śląsk.
Zmierzch portu nadszedł w latach 80., kiedy na skutek spłycenia Odry i zmian w gospodarce znaczenie żeglugi śródlądowej zaczęło gwałtownie maleć. Po 1989 roku przeładunki praktycznie zanikły, a port – niegdyś strategiczny węzeł transportowy – przeszedł do historii.
Dziś zachowane baseny, murowane nabrzeża, dawne urządzenia przeładunkowe i zabudowania kapitanatu tworzą unikalny zespół zabytkowy, który nieśmiało przypomina o czasach, gdy Koźle należało do czołowych punktów żeglugowych na Odrze.
Nadzieja pojawia się i gaśnie. Przekleństwo zabytków techniki?
W 2013 roku pojawiła się realna szansa na ożywienie zaniedbanych terenów dawnego portu, gdy spółka Kędzierzyn-Koźle Terminale rozpoczęła rozmowy z władzami miasta w sprawie ich zakupu i rewitalizacji. Inwestor przedstawił koncepcję modernizacji obszaru, który od dekad pozostawał w stanie degradacji, zakładając powstanie kompleksu nowoczesnych terminali do składowania i przeładunku towarów sypkich oraz płynnych. Zapowiadano, że przedsięwzięcie może stać się impulsem rozwojowym dla lokalnej gospodarki, przywracając strategiczną rolę tego miejsca na mapie krajowej logistyki.
Projekt Kędzierzyn-Koźle Terminale wpisano w szerszą politykę rozwoju żeglugi śródlądowej i budowy odrzańskiego korytarza transportowego, współtworzonego przez Polskę, Niemcy i Czechy. Port, zajmujący ponad 20 hektarów i dysponujący ponad trzykilometrową linią nabrzeży, jest przecież największym tego typu obiektem w Polsce, a jego położenie na rozwidleniu Odry i Kanału Gliwickiego od początku stanowiło kluczowy atut. Inwestor podkreślał, że reaktywacja terminali może przywrócić portowi znaczenie, jakie miał w latach 60. i 70., gdy należał do najważniejszych i najszybciej rozwijających się punktów przeładunkowych w Europie. Bliskość głównych szlaków komunikacyjnych oraz otoczenie silnie uprzemysłowionych miast czyniło z przedsięwzięcia atrakcyjną propozycję dla branży chemicznej, stalowej, energetycznej czy automotive.
Zgodnie z deklaracjami spółki, misją inwestycji miała być reaktywacja kozielskiego portu i przywrócenie mu funkcji ośrodka żeglugi śródlądowej na Odrze, natomiast wizją – stworzenie stabilnego i nowoczesnego centrum terminalowego, rozwijanego etapami wraz z rosnącym znaczeniem transportu wodnego. Realizacja tego projektu mogła stać się nową gospodarczą wizytówką Kędzierzyna-Koźla, generując miejsca pracy, zwiększając atrakcyjność inwestycyjną regionu i otwierając drogę do dalszych przedsięwzięć infrastrukturalnych powiązanych z odrzańskim korytarzem logistycznym.
Sprawy zdawały się toczyć w dobrym kierunku...
W kolejnych latach projekt Kędzierzyn-Koźle Terminale wszedł w decydującą fazę. W 2015, po powołaniu spółki odpowiedzialnej za nadzór i prowadzenie inwestycji w kozielskim porcie, zakończono niemal dwuletnie negocjacje z miastem Kędzierzyn-Koźle, których efektem było uzyskanie dzierżawy terenów portowych. Przełom nastąpił w listopadzie, kiedy podpisano umowę obejmującą dzierżawę z opcją późniejszego zakupu oraz porozumienia umożliwiające włączenie planowanej infrastruktury w układ dróg wojewódzkich. To rozwiązanie miało kluczowe znaczenie dla przyszłego transportu surowców do terminali przeładunkowych i stanowiło jeden z fundamentów dalszych prac.
Uzgodnienia, prowadzone przez kilka lat przy udziale władz samorządowych miasta i przedstawicieli przemysłu chemicznego, otworzyły inwestorowi drogę do realizacji przedsięwzięcia wartego około 400 milionów złotych. Rozbudowa portu miała przynieść wymierne korzyści regionowi, docelowo tworząc 120 nowych miejsc pracy przy obsłudze terminali oraz kolejne etaty w firmach i instytucjach powiązanych z działalnością portową.
Pod koniec 2015 roku KKT rozpoczęło przygotowania do realizacji pierwszych etapów inwestycji. Na liście działań znalazły się badania środowiskowe i geotechniczne oraz szczegółowa inwentaryzacja zdegradowanej infrastruktury portowej. Od kondycji tych elementów zależały dalsze decyzje projektowe i zakres koniecznych prac modernizacyjnych. Równolegle rozpoczęto pierwsze rozmowy z PKP S.A., dotyczące kompleksowego remontu torów dojazdowych prowadzących do nabrzeży portowych, co miało kluczowe znaczenie dla pełnego przywrócenia kozielskiego portu do roli wielofunkcyjnego węzła transportowego.
...jednak ostatecznie projekt się całkowicie wykoleił
Realizację kluczowych działań związanych z rozwojem infrastruktury portowej KKT rozpoczęto w 2017 r. Wiosną i latem prowadzono prace budowlane przy remoncie nabrzeża oraz sfinalizowano zakup terenów portowych. Spółka uzyskała decyzję środowiskową i pozwolenie na budowę Terminala Płynnych Produktów Masowych (TPPM), a PKP SA potwierdziły zgodę na warunki dzierżawy i remont torów dojazdowych. Jesienią rozpoczęto prace budowlane przy pierwszym terminalu, a pod koniec roku zakończono projektowanie Terminala Kontenerowego i rozpoczęto procedurę środowiskową oraz rozmowy dotyczące jego kolejowego połączenia z siecią PKP.
Rok później inwestor podpisał z PKP PLK SA umowę dzierżawy ponad 2-kilometrowego odcinka torów prowadzących w kierunku terminala TPPM. Niestety, w tym samym czasie PKP SA wycofały się z dalszych negocjacji dotyczących brakujących 500 metrów torów. Latem, z powodu braku porozumienia w sprawie tego kluczowego odcinka, KKT wstrzymało budowę terminala TPPM. KKT składało odwołania i pisma do PKP SA i Ministerstwa Infrastruktury, lecz do sierpnia 2019 roku nie otrzymało żadnej jednoznacznej odpowiedzi. W tym samym roku PKP PLK SA wypowiedziała umowę dzierżawy toru dojazdowego, całkowicie odcinając port Koźle od sieci kolejowej. Nie podano przyczyny takiej decyzji.
Lata mijają, a krajobraz pozostaje dokładnie taki sam
W opublikowanym na stronie internetowej oświadczeniu z 22 czerwca 2021 roku KKT wskazało, że rezygnacja PKP SA z dalszych rozmów i umowy na połączenie portu z siecią kolejową to bezprecedensowa decyzja blokująca rozwój portu w Kędzierzynie-Koźlu, mimo że spółka była gotowa przejąć i zmodernizować potrzebny, 500-metrowy odcinek torowiska na własny koszt. Według KKT brak porozumienia i rezygnacja z negocjacji pozbawiły port możliwości kolejowej obsługi, kluczowej dla planowanego centrum logistycznego, co z kolei poskutkowało koniecznym zawieszeniem prac inwestycyjnych. Sprawę szeroko komentowano także w lokalnych mediach, a w sieci nie brakuje komentarzy rozgoryczonych internautów.
Dziś, patrząc na
puste baseny i milczące nabrzeża, trudno uniknąć wrażenia, że
Koźle-Port stoi na granicy między przeszłością a możliwą
przyszłością. W jego obecnym stanie jest coś bolesnego, ale też
coś ważnego. To przecież dotkliwe przypomnienie, że miejsca mają
swoją pamięć, lecz ich przyszłość zależy od decyzji ludzi. I
że czasem wystarczy jeden brakujący odcinek torów, by przerwać
bieg historii, który mógłby potoczyć się zupełnie inaczej.
Bibliografia (dostęp: 1 grudnia 2025)
- „Tak dziś wygląda dawna potęga na Odrze. Zobaczcie zdjęcia Koźla-Portu z lotu ptaka.” Lokalna24.pl. Dostępny w Internecie: https://www.lokalna24.pl/artykul/22260,tak-dzis-wyglada-dawna-potega-na-odrze-zobaczcie-zdjecia-kozla-portu-z-lotu-ptaka#google_vignette
- „Kędzierzyn-Koźle: miał być port, a jest zablokowana inwestycja.” Radio Doxa FM. Dostępny w Internecie: https://doxa.fm/aktualnosci/region/kedzierzyn-kozle-mial-byc-port-a-jest-zablokowana-inwestycja/
- Informacja o działaniach PKP S.A. KK Terminals, 2021. Dostępny w Internecie: http://kkterminale.com/wp-content/uploads/2021/06/20210621_Infomrmacja-o-dzia%C5%82aniach-PKP-SA.pdf
- KK Terminals – strona oficjalna. Dostępny w Internecie: http://kkterminale.com/
- HLAWACZ, Roman. Śląsk Opolski: zabytki techniki. Oficyna Piastowska, 2010. Dostępny w Internecie: http://sbc.org.pl/Content/292004/PDF/zabytki%20technikiA.pdf
- SCHAU, Paul Otto. Oder-Schiffahrt. Entladung–Cosel/Hafen. [b.w.], data nieznana. Dostępny w Internecie: http://sbc.org.pl/Content/57651/PDF/57651.pdf
- SCHAU, Paul Otto. Oder-Schiffahrt. Ausfahrt Cosel-Hafen. [b.w.], data nieznana. Dostępny w Internecie: http://sbc.org.pl/Content/57646/PDF/57646.pdf
- HOROSZKIEWICZ, Tadeusz. Kędzierzyn-Koźle. Port Koźle nad Odrą. Zdjęcia, 1973.
- HOROSZKIEWICZ, Tadeusz. Kędzierzyn-Koźle. Port rzeczny w dzielnicy Koźlu-Rogach nad Odrą. Zdjęcia, 1974.
Może Cię zainteresować:
