Wstęp
W powszechnej świadomości Bytom najczęściej kojarzy się z węglem, kopalniami, hutami i innymi gałęziami przemysłu ciężkiego. Jednakże przemysł to zaledwie niewielki fragment bogatej przeszłości miasta. Jego początki sięgają średniowiecza – czasów pierwszych Piastów i rozbicia dzielnicowego. Przez wieki Bytom stanowił stolicę księstwa i siedzibę księcia. Z czasem stał się jednym z ważniejszych miast na szlaku wiodącym z Wrocławia do Krakowa. Aż do połowy XVIII w. znajdował się w państwie austriackich Habsburgów. Dopiero po 1740 r. tereny te objął w posiadanie król Prus. W XIX w. nastąpił rozwój przemysłu na Górnym Śląsku, także w Bytomiu i sąsiednich wsiach. Zakładano huty i kopalnie, a miasteczko rozrastało się wskutek przybywania do niego nowych mieszkańców.
W 2. poł. XIX w. Bytom był już istotnym ośrodkiem przemysłowym i administracyjnym, a także ważnym węzłem komunikacyjnym. Do rozwoju miasta walnie przyczyniła się kolej żelazna, rewolucjonizując sposób transportu towarów, usług i ludzi. Po I wojnie światowej oraz trzech powstaniach śląskich, Bytom pozostał w granicach Niemiec. Stał się miastem granicznym, konkurującym z polskimi Katowicami. Rozszerzył też swoje granice poprzez wchłonięcie sąsiedniego Rozbarku w 1927 r.
Ważną cezurą czasową był rok 1945 r., gdy Bytom znalazł się w Polsce. Ta data jest istotna dla architektury miasta, która poniosła bardzo duże straty w momencie wkraczania tu żołnierzy radzieckich, zwłaszcza w rejonie starówki. W 1951 r. nastąpiło znaczące poszerzenie granic miasta, do którego włączono osobne do tej pory gminy: Bobrek, Karb, Łagiewniki, Szombierki i Miechowice, o własnej historii, często sięgającej jeszcze średniowiecza. Kolejne wyburzenia nastąpiły w okresie PRL-u, gdy przygotowywano tereny pod nowe inwestycje – osiedla, drogi i zakłady przemysłowe.
Duża część starych budynków w sposób naturalny ulegała zużyciu, a brak remontów powodował pogarszanie się stanu technicznego, a w końcu doprowadzał do konieczności wyburzeń. Istotnym problemem były także poważne szkody górnicze, deformujące powierzchnię ziemi i zagrażające obiektom na powierzchni.
Trudna historia Górnego Śląska przekłada się na wizerunek współczesnych miast tego regionu, zwłaszcza Bytomia. Obok siebie stoją mieszczańskie kamienice z przełomu XIX i XX w., modernistyczne gmachy z okresu Republiki Weimarskiej i III Rzeszy oraz socjalistyczna postmoderna i blokowiska z wielkiej płyty. Wiele z tych obiektów istniało przez kilkadziesiąt lat, a obecnie możemy je podziwiać jedynie na starych pocztówkach, fotografiach i planach.
Pozostają również obecne w pamięci mieszkańców miasta, wspominających Bytom, którego już nie ma.
„Wielkim nieobecnym” w niniejszym albumie jest średniowieczny zamek książęcy, pamiętający dynastię Piastów. Jednakże brak jego wizerunków oraz niepewna lokalizacja nie pozwoliły na przedstawienie obiektu w tej książce. Z badań archeologicznych wynika, że zamek znajdował się prawdopodobnie w okolicach dzisiejszego pl. Grunwaldzkiego. Jednakże do dziś nie odnaleziono jakichkolwiek wizerunków siedziby książęcej, która istniała do XVI w.
W albumie tym przedstawiono wybrane nieistniejące obiekty i miejsca z terenu Bytomia, a krótkiemu opisowi towarzyszą mapki oraz archiwalne zdjęcia i pocztówki. Obiekty zaprezentowano w układzie alfabetycznym (uszeregowano je adresami).
Warto zaznaczyć, że w albumie znalazły się budynki z większości bytomskich dzielnic, choć – co naturalne – najwięcej obiektów znajdowało się w ścisłym centrum miasta. Wybór obiektów był oczywiście subiektywny, ale twórcy książki mają nadzieję, że album będzie dla Czytelnika wstępem do dalszych poszukiwań i odkrywania tego, czego już nie ma.
Andersa 16
Budynek szkoły
Szkoła powszechna w Miechowicach powstała w 1864 r. Bardzo szybko okazało się, że obiekt jest zbyt mały, więc po kilku latach go rozbudowano. Liczba uczniów rosła bardzo szybko, a w 1876 r. postawiono nowy gmach szkolny, w sąsiedztwie starszego. W obydwu funkcjonowała jedna placówka – Mittelschule nr 1.
W 1923 r. w jej pomieszczeniach rozpoczęła działalność szkoła średnia. Po 1945 r. działały
tu szkoły podstawowe nr 4 i nr 5 (następnie nr 32 i 33). W 1965 r. placówki połączono
w jedną instytucję pod numerem 33, a w 1980 r. otrzymała imię Józefa Kwietniewskiego.
Już wtedy istniała groźba częściowego zawalenia się budynków szkolnych. Były uszkodzone wskutek działań wojennych i późniejszych szkód górniczych. W 1987 r. rozpoczęto budowę zupełnie nowego obiektu przy ul. Dzierżonia, który oddano do użytku
w 1990 r. Stare zabudowania przy ul. Andersa wyburzono. Obecnie teren po szkole pozostaje niezabudowany.
Bończyka
Dom rodziny Bonczyków
Dom mieszkalny rodziny Bonczyków (znanej także jako Bończyk) w Miechowicach powstał najpewniej w 1. poł. XIX w. Budynek z wysokim dwuspadowym dachem, krytym gontem, określano także mianem „chaty Bonczyków”. Urodził się tu ks. Norbert Bonczyk – polski działacz społeczny i narodowościowy, założyciel Towarzystwa Alojzjanów, krzewiciel polskiej kultury. Był też badaczem historii Bytomia oraz poetą, autorem wielu artykułów.
Dom przetrwał najprawdopodobniej do lat 30. XX w. Po II wojnie światowej patronem drogi, przy której stał (dotychczas pod nazwą Bontzekstraße), został ks. Bonczyk. Obecnie teren po budynku jest pusty.
Bończyka 7, 9
Domy mieszkalne
Obiekt nr 7 powstał pod koniec XIX w., a nr 9 – w pierwszej ćwierci XX w. Dwupiętrowe ceglane domy stanowiły mieszkania dla rodzin górniczych z Miechowic. Obydwa budynki wzniesiono po północnej stronie drogi. Miały charakterystyczne ceglane nietynkowane elewacje; obiekt nr 7 odznaczał się niewielkim środkowym ryzalitem. Nieco więcej dekoracji posiadał dom nr 9, zwłaszcza w formie opasek okiennych.
Domy wyburzono pod koniec lat 90. XX w. ze względu na zły stan techniczny i szkody górnicze. W ich miejscu obecnie znajduje się plac postojowy oraz łąka.
Browarniana 6
Stary browar Ottona Langego
Zabudowania tzw. starego browaru (niem. Alte Stadtbrauerei) powstały w XVIII i XIX w.,
chociaż browar w tym miejscu mógł istnieć już w średniowieczu. Obiekty wzniesiono tuż przy dawnych murach miejskich. Główny budynek miał przez to wydłużony kształt, dostrzegalny na planie Bytomia z 1788 r. W latach 1842–1886 właścicielem browaru był Alois Locke, w latach 1886–1893 Walerian Dinter, a następnie Otto Lange (do 1925 r.), po śmierci którego zakład został przejęty przez miasto.
Po II wojnie światowej w zabudowaniach browaru ulokowano rozlewnię napojów gazowanych, a w latach 80. XX w. do jednego z budynków przeniesiono znany klub studencki „Pyrlik”. Obecnie w miejscu zabudowań browaru, wyburzonych w latach 2000–2001, znajduje się parking wielopoziomowy pobliskiego centrum handlowego Agora.
Książkę można kupić za pośrednictwem strony internetowej Wydawnictwa Księży Młyn
Może Cię zainteresować:
Mistrz secesji uhonorowany. Spaceruj po Bytomiu szlakiem architektury Karla Bruggera
Może Cię zainteresować:
