Dziś, we wtorek 7 października o godzinie 14:00, w sali im. Adama Bienia w gmachu Sejmu RP odbędzie się posiedzenie Komisji Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Środków Przekazu. W porządku obrad znalazł się projekt uchwały upamiętniającej 200. rocznicę urodzin Karola Miarki starszego – wybitnego działacza społecznego, nauczyciela i wydawcy, który odegrał kluczową rolę w budzeniu polskiej świadomości narodowej na Górnym Śląsku. Inicjatywa wyszła od posła Łukasza Ściebiorowskiego, a projekt poparła grupa parlamentarzystów Koalicji Obywatelskiej.
To dobry moment, by zadać pytanie, które od lat pojawia się w rozmowach mieszkańców Katowic interesujących się historia i przestrzenią swojego miasta, budząc nieraz całkiem żywe emocje: którego Karola Miarkę upamiętnia nazwa placu w centrum miasta – starszego czy młodszego?
Dwóch Karolów, jedno dziedzictwo
Karol Miarka starszy (1825–1882)
To urodzony w Pielgrzymowicach, nauczyciel, publicysta, wydawca i działacz społeczny. Przez całe życie walczył o przetrwanie polskości na pruskim Śląsku – najpierw jako nauczyciel ludowy, później jako redaktor i wydawca „Katolika”, jednego z najważniejszych polskich pism w regionie. Zakładał stowarzyszenia, organizował życie kulturalne, pisał powieści historyczne i ludowe, a także prowadził działalność edukacyjną i społeczną. Był wielokrotnie represjonowany przez państwowe władze za sprzeciw wobec germanizacji i kulturkampfu.
Pochowany został na Cmentarzu Komunalnym w Cieszynie, obok Pawła Stalmacha i Ignacego Świeżego – innych wielkich Ślązaków.
Karol Miarka młodszy (1856–1919)
To syn Karola starszego i kontynuator jego dzieła. Przejął drukarnię w Mikołowie, którą rozwinął w nowoczesny zakład poligraficzny. Wydawał książki, kalendarze, czasopisma, a także materiały edukacyjne i patriotyczne. Choć działał w cieniu ojca, jego wkład w rozwój śląskiej kultury drukarskiej i oświaty był nieoceniony dla krzewienia polskości na Śląsku.
Spoczywa na cmentarzu w Mikołowie, gdzie do dziś działa Drukarnia im. Karola Miarki – instytucja kontynuująca tradycję wydawniczą rodu.
Plac Miarki w Katowicach
Plac Karola Miarki znajduje się w południowej części Śródmieścia Katowic, na styku ulic Kościuszki, Batorego, Kochanowskiego i Wita Stwosza. To starannie zaplanowany miejski skwer, otoczony stylowymi kamienicami z przełomu XIX i XX wieku, w których odnajdziemy secesję, neorenesans, modernizm i art déco.
Według niektórych hipotez, plac Blüchera (gdyż tak się początkowo nazywał) powstał w miejscu dawnego stawu – co tłumaczy, dlaczego jego skrajami przebiegały główne drogi południowej części Katowic. W czasach, gdy miasto dopiero się rozwijało, naturalne ukształtowanie terenu wpływało na przebieg traktów i lokalizację placów. Niejeden z nich powstałby więc w miejscu dawnych stawów – innym przykładem tego może być plac Andrzeja.
Plac został wytyczony pod koniec XIX wieku, a na mapach pojawił się około 1895 roku. Jako Blücherplatz, nazwany tak na cześć pruskiego feldmarszałka Gebharda von Blüchera, owianego legendą zwycięzcy Napoleona (którego ostatecznie pobił, w porę nadszedłszy z odsieczą rozpaczliwie odpierającej francuskie ataki armii Wellingtona pod Waterloo) . Po przyłączeniu Katowic do Polski w 1922 roku, nazwę zmieniono na plac Karola Miarki – i to właśnie Karola Miarki starszego (jak podają m. in. publikacje znawcy Katowic Michała Bulsy.
Upamiętnienie i dziedzictwo
Obaj Karolowie Miarkowie zasługują na pamięć. Starszy — jako budziciel narodowej świadomości i społecznik, który nie bał się więzienia za swoje przekonania. Młodszy — jako wydawca i kontynuator dzieła, który w trudnych czasach pielęgnował kulturę druku i edukacji.
Ich nazwiska znajdziemy w nazwach szkół, ulic, instytucji. W Katowicach – plac. W Mikołowie – drukarnia. Poza Katowicami Karol Miarka został upamiętniony w nazwach ulic w wielu śląskich miastach, To dowód na jego trwałe miejsce w regionalnej pamięci i kulturze. Oto kilka przykładów:
- Świętochłowice – ulica Miarki w dzielnicy Centrum
- Piekary Śląskie – ulica Karola Miarki w rejonie Kalwarii
- Rybnik – ulica Miarki w dzielnicy Niedobczyce
- Zabrze – ulica Karola Miarki w centrum miasta
- Gliwice – ulica Miarki w dzielnicy Zatorze
- Bytom – ulica Miarki w dzielnicy Rozbark
- Tarnowskie Góry – ulica Karola Miarki w pobliżu centrum
- Mikołów – ulica Miarki, gdzie znajduje się również drukarnia jego imienia
- Cieszyn – ulica Karola Miarki niedaleko cmentarza, gdzie został pochowany
- Czechowice-Dziedzice – ulica Miarki w rejonie osiedli mieszkaniowych
Warto zauważyć, że w większości przypadków chodzi o Karola Miarkę starszego, choć niektóre lokalizacje – zwłaszcza Mikołów – mogą symbolicznie odnosić się także do jego syna, ze względu na działalność wydawniczą młodszego Miarki.
Polskość Miarki to śląskośćUchwała, którą dziś rozpatruje Sejm, to nie tylko gest symboliczny. To przypomnienie, że śląska tożsamość nie rodziła się w próżni, lecz była efektem pracy, odwagi i wytrwałości ludzi takich jak Karol Miarka – dziś nazywanych budzicielami polskości. Dziś coraz lepiej rozumiemy, że to, co wówczas określano mianem polskości, w dużej mierze – poza odniesieniami do historii Polski i jej kultury – polegało na obronie, uświadamianiu i zachowywaniu rodzimej śląskiej tradycji i słowa.
Plac w Katowicach, codziennie mijany przez tysiące mieszkańców, kryje w sobie historię walki o śląski język, kulturę i godność. Warto o tym mówić i przypominać – nie tylko przy okazji rocznic.
Może Cię zainteresować:
