Kiedy na Górze Zamkowej nie było jeszcze zamku... 5 nieznanych faktów z początków Będzina

1. Mityczne słowo "będziem" (lub "będziemy") przypisuje się nie tylko Kazimierzowi Wielkiemu. W XIX wieku odnotowano inną wersję tej legendy, w myśl której wypowiedział je imiennik i przodek ostatniego Piasta na wawelskim tronie - Kazimierz w roku 1041. Inne z kolei podanie wywodzi nazwę Będzina od rycerza Bolesława Chrobrego imieniem Benda. Jednak Bendy próżno by szukać na kartach najstarszych polskich kronik czy innych źródeł. Jakowyś czeski rycerz Beneda wchodził w skład orszaku księżnej Judyty, zony Władysława Hermana, jednak wiemy, że w tamtych czasach (koniec XI wieku) gród na Górze Zamkowej istniał już od dawna. Wały grodziska poprzedzającego istniejący do dziś zamek gotycki istniały przynajmniej w połowie wieku X, czyli jeszcze nim Mieszko I, najstarszy z historycznych Piastów zdecydował się przyjąć chrzest. A spłonęły pod koniec X stulecia, w pierwszych latach panowania w Polsce Bolesława Chrobrego.
2. Nazwa Będzina jest nazwą bardzo starą, o rodowodzie dawniejszym niż nawet dynastia Piastów i państwo polskie. Jest to nazwa z tej samej rodziny, co Oświęcim, Cieszyn czy Bytom. Tego typu nazwy patronimiczne (czyi wywodzące się od osoby, np. założyciela miejscowości) należą do najbardziej archaicznych. Nazwy o końcówkach "-ice" czy nawet "-ów" są od nich przeważnie o wiele młodsze. Czyżby Będzin był starszy niż Kraków? To zupełnie możliwe.
3. Zamek w Będzinie tak czy inaczej ma coś wspólnego z Wawelem! Obydwie fortece powstały z bardzo podobnej przyczyny: tak Góra Zamkowa, jak i Wawel strzegły przepraw na rzekach. W podobny sposób jak władca Wawelu panował nad pradawną przeprawą przez Wisłę, tak i pan będzińskiego grodu mógł kontrolować bród na Czarnej Przemszy. Mało tego - podobnie jak u stóp Wawelu funkcjonowała przystań dla kursujących Wisłą kupieckich statków, tak i Będzin stanowił przystań dla żeglugi śródlądowej. I to ważniejszą, niż mogłoby się nam dziś wydawać. We wczesnym średniowieczu pomiędzy górną Przemszą a górną Wartą istniała przewłoka - odcinek, na którym towary, a nawet łodzie transportowano lądem. Stanowiła to wielkie udogodnienie dla kupców, którzy tym korzystnym skrótem mogli pokonywać wododział Wisły i Odry. Przewłoka ta znajdowała się w okolicy Siewierza, Poręby i Mrzygłodu. Będzin też musiał odgrywać ważną rolę na prowadzącym do niej śródlądowym szlaku.
4. Niewykluczone, że na strategicznym wododziale usadowili się również wikingowie. Śladem tego może być nazwa wsi Warężyn (również archaiczna) w powiecie będzińskim, wiązana z Waregami. Nazywano tak wikingów, osiadłych na Rusi. A już na pewno Waregowie bywali w okolicach Będzina, podróżując przebiegającym tędy szlakiem z Rusi na zachód Europy.
5. Pamiątką po pobycie wikingów w tych stronach może być tzw. normański miecz z XI-XII wieku, odnaleziony w Boleradzu (dzisiejsza ulica w Będzinie-Grodźcu, niegdyś samodzielna osada). Normański miecz niekoniecznie musiał należeć do wikinga. Jednak wikingowie handlowali taką bronią. A także nieraz finalizowali proces jej produkcji, wykańczając ją i zdobiąc w swoim charakterystycznym stylu. Zatem odkrycie takiego miecza na terenie Będzina i tak wskazuje na przynajmniej handlowe związki tych terenów z Normanami. Miecz z Boleradza jest unikatowy na terenach południowej Polski, gdzie jak do tej pory nie odnaleziono ani jednego egzemplarza podobnej broni (wszystkie dotychczas odnalezione pochodzą z Polski północnej). Ten wyjątkowy zabytek można zobaczyć w Pałacu Mieroszewskich, mieszczącym się w Będzinie przy ulicy Gzichowskiej 15, gdzie eksponowany jest na wystawie stałej „W łużyckiej osadzie i średniowiecznym grodzie - archeologia terenów dzisiejszego Będzina”.