Przyłączenie części Górnego Śląska do Polski w 1922 roku, często popularnie acz nieprecyzyjnie i dla wielu Ślązaków kontrowersyjnie powrotem Śląska do Macierzy, kojarzy się głównie z datą 20 czerwca 1922 roku. Czyli dniem, kiedy Wojsko Polskie przekroczyło Brynice i uroczyście wmaszerowało do Katowic, rozpoczynając proces przejmowania przyznanych Polsce przez zwycięskie w I wojnie światowej mocarstwa miejscowości. Dzień ten, obecnie świętowany jako Narodowy Dzień Powstań Śląskich, ma charakter symboliczny. Jednak prawdziwy finał obejmowania przez II RP ziem jej autonomicznego województwa śląskiego miał miejsce dopiero 16 lipca 1922 roku, gdy w Katowicach rząd Rzeczypospolitej Polskiej podpisał uroczysty Akt Objęcia Górnego Śląska. To zapomniane dziś wydarzenie było aktem o doniosłym wówczas, państwowej rangi znaczeniu.
Gdyż proces przejmowania Górnego Śląska przez Polskę był rozciągnięty w czasie – Wojsko Polskie zajmowało region etapami, a Katowice formalnie były tylko jego strefą I (choć jako stolica nowego województwa faktycznie kluczową i najważniejszą). Kolejne wchodziły do Polski w następujących dniach:
- 23 czerwca – Strefa II: Królewska Huta (dzisiejszy Chorzów)
- 26 czerwca – Strefa III: części powiatów tarnogórskiego, lublinieckiego i bytomskiego
- 29 czerwca – Strefa IV: ziemia pszczyńska
- 3 lipca – Strefa V: powiat rybnicki i część raciborskiego
Zas dopiero 16 lipca odbyła się w Katowicach uroczystość podpisania przez rząd RP uroczystego Aktu Objęcia Górnego Śląska – finał procesu politycznego i wojskowego. Stąd 20 czerwca jest symbolem, ale pełne i formalne objęcia regionu w posiadanie przez Polskę trwało niemal miesiąc i zakończyło się dopiero w połowie lipca.
Uroczystość zjednoczenia
Jak informowała Polska Agencja Telegraficzna w korespondencji z 16 lipca 1922 roku, uroczystość została pieczołowicie przygotowana i rozpoczęła się już dzień wcześniej, wieczornym capstrzykiem wojskowym zorganizowanym przez garnizon katowicki. Następnego dnia o 6:00 rano orkiestry wojskowe i cywilne zagrały pobudkę na ulicach miasta.
Niecodzienny klimat niedzieli 16 lipca 1922 roku w Katowicach widać nie tylko w depeszach i relacjach z przemówień – świadczy o nim także jedno z ogłoszeń urzędu wojewódzkiego, skierowane do właścicieli sklepów z pieczywem, wędlinami i artykułami spożywczymi. Władze zwracały się z „usilną i uprzejmą prośbą”, by tego dnia otworzyć sklepy w godzinach popołudniowych i przyjmować polską walutę po kursie dnia. Brzmi dziś jak detal, ale pokazuje z jaką powagą i troską planowano organizację przyjęcia gości, których „wielki napływ” spodziewano się nie tylko z Warszawy, ale i z całego Górnego Śląska.
O godzinie 8:00 specjalnym pociągiem z Warszawy przybyli przedstawiciele władz państwowych i wojskowych: marszałek Sejmu Wojciech Trąmpczyński, wicemarszałkowie, ministrowie, podsekretarze stanu, generałowie i 38 posłów. A do tego ponad 150 delegacji organizacji społecznych ze sztandarami.
Na peronie ustawiona była kompania honorowa, która gdy nadjechał pociąg z gośćmi, prezentowała broń, a orkiestra wojskowa odegrała hymn narodowy – donosił korespondent PAT-a
W imieniu miasta gości witał burmistrz Katowic dr Górnik, a w imieniu województwa – Józef Rymer, pierwszy śląski wojewoda. Po krótkim śniadaniu w dworcowej jadalni delegacje udały się na nabożeństwo polowe przy parku im. Kościuszki („za Niemca” Südparku, Parku Południowego) które celebrował ks. prałat Kapica, w asyście m.in. biskupa polowego Wojska Polskiego, Stanisława Gała.
Po mszy i kazaniu ks. dr Kubiny, nastąpiła główna część wydarzenia – podpisanie uroczystego aktu przejęcia Górnego Śląska przez rząd RP, któremu towarzyszyły przemowy i pochód przez miasto zakończony defiladą. Na zakończenie dnia odbyły się jeszcze zabawy ludowe, teatr, raut i koncert – niestety ten ostatni przerwał gwałtowny deszcz.
Rozczarowani powstańcy
Mimo uroczystego charakteru wydarzeń z 16 lipca 1922 roku, w przeddzień Aktu Objęcia Górnego Śląska przez Rząd RP doszło do niepokojącego incydentu – odwołania ceremonii dekoracji byłych powstańców śląskich. Jak poinformował generał Stanisław Szeptycki w liście do prezesa Związku byłych powstańców, rozkazy o zakazie dekorowania dotarły do niego dopiero w ostatniej chwili. W rezultacie nie wręczono ani Virtuti Militari, ani Krzyży Walecznych.
„Bardzo żałuję, że nie będę miał zaszczytu dekorować powstańców w tym solennym dniu” – pisał Szeptycki, apelując o natychmiastowe ogłoszenie tej informacji, aby uniknąć rozczarowania przybyłych delegacji.
Choć oficjalne powody nie zostały podane, w kontekście silnych napięć pomiędzy obozem Józefa Piłsudskiego a Wojciechem Korfantym i jego śląskim zapleczem, można podejrzewać, że decyzja o zablokowaniu dekoracji była próbą politycznego dystansowania się od uroczystości, których scenariusz w dużej mierze współtworzyło środowisko Korfantego.
Dla wielu uczestników ten brak uznania w dniu tak ważnym dla regionu musiał być bolesny i rozczarowujący. Wygląda na to, że tego dnia niejeden z powstańców śląskich przykro odczuł na własnej skórze, jak to jest być ofiarą politycznych rozgrywek ponad jego głową. Nie pierwszy ani nie ostatni raz.
16 lipca – rocznica, o której niezbyt pamiętamy
Choć 20 czerwca 1922 zapisał się w ludzkiej pamięci jako dzień szczególny, to właśnie 16 lipca 1922 roku przypieczętowano formalnie i symbolicznie przyłączenie części Górnego Śląska do II RP. To dopiero ten dzień ostatecznie zakończył dramatyczny i pełen niepewności okres powstań i plebiscytu. Od teraz województwo śląskie było już w pełni częścią Polski wymiarze państwowym i ustrojowym.
Może Cię zainteresować:
Widziane zza Brynicy. Generał Szeptycki balował w Sosnowcu do północy, rano wkroczył na Śląsk
Może Cię zainteresować:
