Fabuła tyj sztuki niy je skōmplikowanŏ – jejij bohaterka Barbara we wieku Abrahama „i coś” dokōnuje wiwisekcyje swojich poszukowań prawdziwyj miyłości. Wyglōndŏ to tak, iże spōminŏ swoje randki ze roztōmajtymi chopami a kōmyntuje je we telefonicznych rozmŏwach ze Irenkōm, starszōm babōm, co wrōży ludziōm kole jakigo bahnhofa. No i we tym mōnologu wystympujōm roztōmajte typki – ôd piyńcioletnigo Kamilka, po wiekowego Mundka, z kerym ôstatecznie dogaduje sie pani Irenka, a niy borŏka Basia.
I tego by bōło na tela. Trochã sam sōm ôbśmiōne relacyje babsko-chopskie, mōmy trochã lokalnego kolorytu (obśmiōni sōm bez przikłŏd kibice Szōmbiyrek), a trochã aluzyji do popkultury (choby do Znachora abo Pinokia). Do tego dochodzi słowny kōmizm, ôparty na rymowankach i luźnych skojarzyniach – banał.
Ale czego jus niy poradzã strzimać, to je zaś to samo, co sie dzieje ze ślōnskōm kulturom ôd dŏwna, a mianowicie jejij spychanie do role infantylnego ôrnamyntu. Na cołki szczynście sōm ludzie, co sie na to niy godzōm i robiōm dużo, coby ślōnskość niy bōła kojarzōnŏ ino ze kulturōm niskōm i udowodniajōm, że po ślōnsku idzie pisać naukowo a rzeczowo. Weźcie se na tyn przikłŏd ôstatni beitrag ôd Grażyny Kubicy we „Ślazagu” pt. Babsko godka, abo fyminizm po naszymu.
Czymu tak myślã? W cołkim mōnologu Barbary dōminuje polski jynzyk – ale jak przichodzi jij pogŏdać z paniōm Irenkōm spod bahnhofu, przechodzi na ślōnski. No ja, dyć ślōnski to dōmowy jynzyk i raczyj prostych ludzi, to tak trza. Co ta klisza jeszcze we tym szpektaklu umocniŏ? Jedyn leitmotiv, co dodatkowo tworzi takõ jynzykowo-mentalnõ klamrã dlŏ tyj cołkij sztuki: wielgŏ tajemnica ô piyńcioletnim Kamilku, co brzmi tako: „Ôn zjŏd glizda!”. Ta fraza, co prziwołuje dzieciństwo ôd Barbary, a je artykułowanŏ dodatkowo tak, jak gŏdajōm bajtle, ôtwiyrŏ i zamykŏ szpektakl, a brzmi choby refryn, co ino jeszcze wzmacniŏ jejij funkcyjõ memoratywnõ. Możno to je takŏ śmiysznŏ dekōnstrukcyjŏ cołkij postaci Barbary, co sie szamotŏ we przestrzeni zdōminowanyj bez jejij betty a schlafrock? Możno to je jaki symbol jejij infantylnyj ôsobowości? Możno tego, że ôna niy umi wylyź poza te wszyjskie schymaty, jednako jako niy poradzi wylyź ze własnyj chałpy?
Niystety, jŏ tego tak niy ôdbiyrom. Mie niy bōło do śmiychu. Ani mojim ôjcōm. Ale inne ludzie sie śmiŏli. No dyć. Bo przecã tyn ślōnski na to je, coby sie z niego i z tych wszyjskich ludzi, co śmiysznie gŏdajōm, śmiŏć. A to je woda na młyn dlŏ takigo Michała Ogórka, co w ôstatnij „Angorze” (Michał Ogórek: Czy Ślązak może zostać kimś więcej? „Angora”, 11.05.2025, s. 53) wystawiŏ ciynżkie działa przeciwko ôbecności ślōsnkij gŏdki we platzach inkszych niźli dōm abo nisko kultura, bo przecã to je gwara, niy jynzyk. Ogórek z powagōm gŏdo tak: „O ile każdy proboszcz na Śląsku jest farorzem, wiadomo, o tyle „Ojcze nasz” jako „Lojczulku (sic!) swinty (sic!)” wydaje się już tylko raczej sepleniącą infantylizacją.” W tyn sōm tōn uderzŏ jedna ze dziynnikŏrek popularnego radia, co transmituje złote melodyje wszechczasōw, kej ze rozczulajōncym, wyższościowym uśmiychym zapowiadŏ rozmŏwã ze Piotrem Polkiem, co sie – ino patrzcie ludkowie, jaki bohatyr! –, „nie wstydzi się mówić gwarą!”. No ja, dyć przecã powiniyn sie wstydzić, bo to je jynzyk ôd prostych ludzi i niy pasuje na antynã radia.
Bez to dlŏ mie ta sztuka je ôszkliwŏ. Bo jŏ tam niy widzã dekonstrukcyje tych nojgorszych stereotypōw ô Ślōnzŏkach i ô ślōnskij gŏdce (werci sie sam przypomnieć, iże gŏdka to je po ślōnsku jynzyk!), co durch sie mocno dzierżōm. Ale możno siã mylã. Możno we scenariuszu ôd Zbigniewa Rokity je jaki subwersyjny potyncjoł, ino jŏ go niy ôbŏczōłach. Ino dejcie se pedzieć, że tyn szpektakl tys idzie tak ôdebrać, jako jŏ to widzã. Bo tak se myślã, że era zamykaniŏ nŏs – Ślōnzŏkōw a Ślōnzŏczek – we egzotycznym rezerwacie chyba już dŏwnŏ przeszła. Ino możno my sami durch niy chcymy z niego wylyź. A hned by bōł na to nojwyższy czas.
