Nowe życie starych dworców kolejowych. Nadal (w większości) obsługują podróżnych, ale pełnią też inne funkcje

Dworzec Kultury w Tarnowskich Górach

Historia kolei w Tarnowskich Górach sięga połowy XIX wieku. Wtedy też powstał w tym mieście pierwszy dworzec kolejowy, jednak szybko się okazało, że nie jest w stanie obsłużyć rosnącej liczby pasażerów. Zbudowano więc nowy dworzec, który został oddany do użytku w 1888 roku. Zaprojektował go Robert Hönsch, który był także twórcą projektów kilku kamienic na wrocławskim rynku.

- Dworzec zbudowano z cegły, na kamiennym cokole, w stylu neorenesansowym. Jest piętrowy, zwieńczony balustradą na dachu – pseudoattyką. Nad wejściem głównym znajdują się trzy okrągłe motywy zdobnicze, w których pierwotnie można było zobaczyć herby Prus, Wrocławia i Tarnowskich Gór. Po latach dworzec był przebudowywany - chociażby w 1960 roku, gdy całkowicie zmodernizowano jego wnętrze – czytamy na stronie internetowej Śląskiej Organizacji Turystycznej.

Dworzec kolejowy w Tarnowskich Górach nadal pełni swoją podstawową funkcję, ale zyskał kolejną. Teraz to także Dworzec Kultury, który znalazł swoje miejsce na pierwszym piętrze budynku. Instytucja pod auspicjami Muzeum w Tarnowskich Górach została otwarta 11 grudnia 2025 roku. Ma ona połączyć bogatą historię miasta i kolejnictwa z kulturą i sztuką dostępną dla mieszkańców oraz turystów.

- W pomieszczeniu dawnej poczekalni dworcowej zafunkcjonuje galeria, w której pokazywane będą projekty artystyczne, ekspozycje tematyczne oraz stały element, jakim jest jedna z tarnogórskich mozaik. Pomieszczenia obok galerii wypełniła tarnogórska makieta kolejowa – atrakcja modelarska i turystyczna, która będzie bawić i cieszyć oko widzów, a poprzez zawarte lokalne akcenty uczyć i skłaniać do refleksji – informują w tarnogórskim muzeum.

Stacja Biblioteka w Chebziu

Dworzec w Tarnowskich Górach to nie pierwszy (i pewnie nie ostatni) taki obiekt, który dodatkowo stał się przestrzenią dla kultury. Jednym z ciekawszych jest dworzec w Chebziu, dzielnicy Rudy Śląskiej. Nadal pełni także swoją podstawową funkcję, ale jest to także Stacja Biblioteka, czyli siedziba biblioteki miejskiej (chyba jedyna taka na kolejowym dworcu).

- Obiekt powstał pod koniec XIX w. i jak na ówczesne czasy, był to dworzec bardzo nowoczesny. Wzorowano go na budownictwie przemysłowym. Ma własny taras i maszt flagowy, ceglaną elewację z odsłoniętą stalową (spawaną i nitowaną) konstrukcją, przypominającą „mur pruski”. Elementy dekoracyjne wykonano z różnokolorowej cegły (dominujące kolory to czerwona cegła oraz zdobienia elewacyjne biało-zielone i stolarka w kolorze ciemno-zielonym). Elewacja frontowa (główne wejście do dworca) zdominowana jest przez duże okno doświetlające wnętrze poczekalni – czytamy na stronie internetowej Stacji Biblioteka.

Hol dworca w Chebziu można zwiedzać przez całą dobę. Z kolei biblioteka oferuje kilkanaście tysięcy woluminów, audiobooki, filmy DVD i Blu-ray, płyty CD muzyczne, gry na konsolę czy prasę codzienną i periodyki. Do książek i czasopism rozlokowanych na parterze i antresoli czytelnicy mają wolny dostęp, multimedia można wybierać tylko za pomocą katalogu elektronicznego. Na miejscu można skorzystać z księgozbioru podręcznego oraz księgozbioru śląskiego (silesiaca). W Stacji Biblioteka odbywają się spotkania autorskie, konferencje, recitale czy wydarzenia literackie, takie jak coroczny festiwal Kakauszale.

Stacja Kultury Pyskowice

Pyskowice były kiedyś nazywane „miastem kolejarzy”. Dworzec w tym mieście nadal tam działa i mogą z niego korzystać podróżni, ale także ma nową funkcję – to Stacja Kultury, czyli filia Miejskiego Ośrodka Kultury i Sportu w Pyskowicach. Działa od stycznia 2024 roku. Znajduje się tam sala widowiskowa, są także miejsca na warsztaty artystyczne i ruchowe, sale na szkolenia, spotkania tematyczne czy konferencji. Można tam także skorzystać ze zbiorów Miejskiej Biblioteki Publicznej.

- Stacja Kultury to miejsce, w którym stawiamy na otwartość, kreatywność i interakcję. Nasza misja to nie tylko organizacja różnorodnych wydarzeń kulturalnych, ale także aktywizacja i zaangażowanie lokalnej społeczności. W Stacji odbywają się m.in. koncerty różnych gatunków muzycznych, spektakle teatralne, warsztaty artystyczne i spotkania tematyczne. Staramy się tworzyć przestrzeń, w której sztuka łączy się z edukacją, a różnorodność artystyczna staje się źródłem inspiracji dla społeczności lokalnej – czytamy na stronie MOKiS Pyskowice.

Budynek dworca w Pyskowicach pochodzi z XX w. Od początku XXI w. przez wiele lat stał opustoszały i dopiero w 2018 roku od PKP przejęło miasto, a dwa lata później rozpoczęła się jego modernizacja. Miasto pozyskało na ten cel dofinansowanie z funduszy unijnych w wysokości ponad 16 mln zł.

Stary dworzec w Katowicach

Wspomniane wyżej dworce nadal pełnią swoją podstawową funkcję, ale są też takie, które już nie obsługują podróżnych. To stary dworzec w Katowicach, przy ul. Dworcowej. Jego historia sięga połowy XIX wieku. Znajdowały się tam oczywiście kasy oraz biura zarządu dworca. Były także lokale gastronomiczne, bank, urząd pocztowy, komisariat, sąd czy nawet wytwórnia wód gazowanych.

Wraz z rozwojem kolei i wzrostem połączeń do Katowic dworzec był wielokrotnie przebudowywany i rozbudowywany. W swoim pierwotnym przeznaczeniu funkcjonował do 1972 roku. Miała niewystarczającą przepustowość, więc kilkaset metrów od niego postawiono nowy, brutalistyczny gmach dworca.

Stary dworzec w 1975 roku został wpisany do rejestru zabytków. Gdy zniknęli stamtąd podróżnu pełnił różne funkcję - były tam m.in. sklepy czy magazyny, a w latach 90. XX wieku działał kultowy Mega Club (starsza młodzież z pewnością pamięta). Dworcowy kompleks niszczał, aż w 2015 roku przejęła go katowicka firma Opal Maximum i dała mu nowe życie.

- Każdą przestrzeń traktowaliśmy z należytym szacunkiem, starając się zachować jak najwięcej pierwotnej formy, do której dołożyliśmy nowoczesne elementy. Dlatego odrestaurowano ściany oczyszczając cegły z tynku, tam gdzie było to możliwe ocliliśmy oryginalną stolarkę drzwiową oraz szkliwioną cegłę na ścianie. W podobny sposób zostały potraktowane drewniane elementy konstrukcji dachu oraz oryginalne kamienne klatki schodowe z kutymi balustradami. Do tych wszystkich wiekowych elementów wprowadziliśmy elementy nowoczesnej architektury np. aluminiową stolarkę, przeszklony szyb windowy, oświetlenie led oraz klimatyzację. Wymieniono stropy oraz bardzo skrupulatnie odrestaurowano elewację z zachowaniem oryginalnych detali – wyliczają w Opal Maximum.

Dziś stary dworzec to jedno z najbardziej prestiżowych miejsc w Katowicach. Znajdują się tam orientalne restauracje i bary, lokal z kuchnią włoską, pizzeria czy winiarnia. Jest tam także klub taneczny czy cluster z biurami coworkingowymi na wynajem.