Sosnowiczanin czy Porąbczanin? A może Ślązak? Edward Gierek – zanim został komunistą numer jeden

Edward Gierek urodził się 6 stycznia 1913 roku nie w Sosnowcu, jak się powszechnie uważa, ale we wsi Porąbka, w ówczesnym powiecie będzińskim guberni kieleckiej Królestwa Polskiego (części Imperium Rosyjskiego), która dzielnicą Sosnowca stała się dopiero 62 lata później.

Edward Gierek – Sosnowiczanin czy nie? A może Ślązak?

Jego ojcem był urodzony 30 grudnia 1891 roku we wsi Biniątki koło Buska-Zdroju Adam Gierek – syn Szymona Gierka z Krzyżanowic Dolnych. Do Zagłębia Dąbrowskiego ściągnął Adama pracujący w jednej z tutejszych kopalń przyrodni brat (wówczas powiat będziński należał jeszcze – do 1912 roku – do guberni piotrkowskiej).

Jego matką była Paulina z domu Gojny, urodzona w 26 stycznia 1894 roku, o której sam Edward wspominał, że pochodziła ze śląskiej rodziny; to tylko częściowo prawda – jej ojciec Franciszek (Franz) Gojny pochodził ze śląskiej wsi Jankowice koło Pszczyny lub okolic i nie wiadomo, jak trafił do Porąbki; wiadomo jednak, że tutaj, będąc wdowcem, w 1882 roku ożenił się drugi raz – z Anastazją z domu Kocik, która raczej nie była Ślązaczką; to z tego związku narodziła się matka Edwarda Gierka.

Adam i Paulina ślub wzięli 5 lutego 1912 roku w kościele parafialnym pw. Św. Joachima w pobliskim Zagórzu. Z tego związku narodził się właśnie Edward a także – 3 lata później – Helena.

W 1917 roku Adam Gierek zginął w wypadku górniczym, kiedy Edward miał 4 lata, a jego młodsza siostra zaledwie 1 rok. Żeby utrzymać się i dwójkę dzieci matka trudniła się kontrabandą (przemytem towarów między Prusami, Austrią a Rosją), a następnie dostała pracę w kopalnianej piaskarni. Dokładne daty nie są znane, ale wiadomo, że szybko wyszła ponownie za mąż, bo 24 listopada 1918 roku, kiedy od 4 miesięcy trwała już I wojna światowa. Ojczymem Edwarda i Heleny został Antoni Jaros – górnik z kopalni «Kazimierz», który został potem zmobilizowany do armii rosyjskiej w czasie I wojny światowej, a następnie zaciągnął się do polskiego wojska, walcząc przeciw bolszewickiej Rosji w 1920 roku.

Emigracja do Francji i Belgii

Rodzina zdecydowała się na wyjazd z niepodległej Polski do Francji, aby poprawić swój byt. Co ciekawe – Edward dołączył do bliskich w 1923 roku, lecz kilka miesięcy później ze względu na stan zdrowia. Miał wówczas 10 lat i w swych wspomnieniach mówił, że niedługo później poszedł do pracy. Miało to być możliwe dzięki zawyżaniu swojego prawdziwego wieku. Należy jednak zwrócić uwagę na to, iż historycy wielokrotnie kwestionowali prawdziwość wspomnień Gierka, toteż i na tę ich część trzeba patrzeć z dystansem.

Rodzina wielokrotnie się przeprowadzała w poszukiwaniu lepszego życia. Na mapie tułaczki rodziny Antoniego Jarosa są między innymi:

• Messeix (około 450 km na południe od Paryża) – miasteczko w zagłębiu antracytu; obecnie miasto partnerskie Sławkowa;
• Gardanne (około 800 km na południe od Paryża, w pobliżu Marsylii i wybrzeża Morza Śródziemnego) – także miasteczko w zagłębiu węglowym;
• Wallers – (około 200 km na północ od Paryża, w pobliżu granicy z Belgią) – tam Edward miał pracować jako ładowacz w wieku 16 lat dzięki podaniu fałszywej daty urodzenia;
• Paryż – tam Jarosowie (od ślubu matki Edward nosił nazwisko ojczyma) trafili w 1929 roku, gdzie nie poszczęściło się im wcale; kilkanaście dni byli bezdomni;
• Belfort (około 430 km na wschód od Paryża, w pobliżu granicy ze Szwajcarią i Niemcami) – miasto w zagłębiu przemysłowym, w którym występowało górnictwo, ale znacznie bardziej znane jest z przemysłu metalowego i maszynowego;
• Ensisheim (niedaleko od Belfort) – tam Edward i jego ojczym pracowali w kopalni potasu;
• Leforest (około 200 km na północ od Paryża, w pobliżu granicy z Belgią) – tam rodzina się przeniosła ze względu na spodziewane lepsze warunki dla ojczyma, którego stan zdrowia się pogorszył; tam Edward pracował w kopalni, w której pracowało około 500 Polaków; to tam na poważnie zaangażował się w działalność ruchu komunistycznego w ramach sekcji polskiej Francuskiej Partii Komunistycznej.

Rodzina Jarosów wróciła do Polski bez Edwarda, gdzie Antoni Jaros zmarł na gruźlicę.

Tymczasem młody Gierek był we Francji, gdzie w 1934 roku współorganizował strajk robotniczy, za co został karnie wydalony z Francji i w ten sposób dołączył potem do rodziny w Polsce. Tu utrzymywał się ze służby wojskowej i tu – prawdopodobnie jeszcze w tym samym roku – poznał urodzoną 10 lutego 1918 roku w Sosnowcu Stanisławę z domu Jędrusik – swoją przyszłą żonę.
Po ślubie cywilnym młodzi wyjechali do Belgii, gdzie Edward pracował w kopalni węgla kamiennego w Eisden w Limburgii. Tam ponownie zaangażował się w działalność komunistyczną. Młode małżeństwo wzięło ślub kościelny 10 kwietnia 1937 roku podczas pobytu w Polsce, na co miała nalegać Stanisława.

Komunistyczne poglądy a religijna tradycja i własna rodzina

Zarówno matka, jak i żona Edwarda, miały opinię osób, dla których wyznanie katolickie miało mieć duże znaczenie. Szczególnie postawa matki miała na Edwarda prawdopodobnie duży wpływ. Paulina brała dzieci regularnie na mszę oraz dbała o przestrzeganie zwyczajów i wypełnianie obrzędów nakazanych przez kościół, łącznie z odprawianiem modlitw przed posiłkiem. Kiedy Edward ukształtował już swój dorosły światopogląd i stracił wiarę oraz zaangażował się w działalność komunistyczną – doktryny, która programowo walczyła z wiarą – nie walczył z religijnością, ponoć także wśród swoich najbliższych, stąd jego zgoda na ślub kościelny z żoną.

Edward i Stanisława Gierkowie mieli trzech synów:

• Adam Gierek – urodzony 17 kwietnia 1940 roku w Zwartbergu (Belgia) – późniejszy profesor nauk technicznych oraz lewicowy polityk, senator RP poseł do Parlamentu Europejskiego,
• Zygmunt Gierek – urodzony w 1940 roku w Belgii i zmarły w niemowlęctwie,
• Jerzy Gierek – urodzony w 1942 roku, prawdopodobnie także w Belgii (źródła są sprzeczne), późniejszy inżynier, który w okresie PRL uchodził za kobieciarza, mający opinię człowieka mało statecznego.

II wojnę światową Gierkowie spędzili w Belgii, gdzie od 1943 Edward miał działać w tamtejszym ruchu oporu. Pełnił tam funkcję przewodniczącego Rady Narodowej Polaków i miejscowego oddziału Związku Patriotów Polskich. Do Polski powrócił na stałe w 1948 roku – 3 lata po zakończeniu wojny, 2 lata po swojej żonie i synach. Wtedy zaczęła się jego wielka kariera w komunistycznej Polsce.

Ciąg dalszy nastąpi.