Gdy 2 października 1845 roku do Gliwic dotarł pierwszy pociąg z Wrocławia, miasto stanęło u progu nowoczesności. Budowa Kolei Górnośląskiej, zakończona rok później w Mysłowicach, była wydarzeniem o znaczeniu nie tylko technicznym, ale cywilizacyjnym. Jej otwarcia dokonał sam król pruski Fryderyk Wilhelm IV, co dawało wyraz randze inwestycji. I faktycznie, miała ona nadać jeszcze większego impetu ekonomicznej metamorfozie Górnego Śląska. A szczególnie tych jego miast, przez które przebiegała linia kolejowa. W tym (jak miała dowieść już najbliższa przyszłość) uprzywilejowanym czy wręcz elitarnym gronie znalazły się również Gliwice. Zaś swoją dziejową szansę zmarnował chociażby Bytom, który znalazłszy się na uboczu nowoczesnej arterii, został zmarginalizowany na kilkadziesiąt lat (a w niektórych sferach na zawsze).
Ten dworzec musiał być okazały!
Wróćmy jednak do Gliwic, które znalazły się oto na trasie jednej z najważniejszych arterii przemysłowego Śląska. Kolej nie tylko ułatwiła transport towarów i ludzi, ale też związała miasto z europejską siecią gospodarczą, przyspieszając jego rozwój przemysłowy i urbanistyczny. Znalazło to odzwierciedlenie również w przemianach gliwickiego dworca kolejowego. Przemianach pod każdym względem korzystnych.
Pierwszy budynek był skromny, ale już w 1873 roku rozpoczęto jego rozbudowę. W 1913 roku powstał projekt nowego gmachu, który po licznych modyfikacjach doczekał się realizacji dopiero po I wojnie światowej. Budowę rozpoczęto 24 kwietnia 1923 roku, a uroczyste otwarcie miało miejsce 9 grudnia 1925 (od tego dnia właśnie minął równo wiek!). Nowy dworzec był nie tylko większy, ale też bardziej reprezentacyjny – odpowiadał rosnącemu znaczeniu Gliwic jako węzła komunikacyjnego. W 1957 roku zakończono elektryfikację linii do Warszawy Wschodniej, a tym samym także stacji Gliwice. Do 1980 roku zelektryfikowano wszystkie linie przebiegające przez miasto, co uczyniło z niego jeden z najnowocześniejszych punktów na kolejowej mapie regionu.
Estetyka i wygoda
Dworzec gliwicki to nie tylko infrastruktura, ale też architektura i sztuka. W 1967 roku w głównej hali zainstalowano ceramiczną mozaikę autorstwa Witolda Bulika i Zygmunta Lisa – abstrakcyjną kompozycję w odcieniach turkusu, wykonaną z płytek ze spółdzielni „Kamionka” w Łysej Górze. Podczas gruntownego remontu w latach 2015–2016 mozaika została zachowana i poddana konserwacji, co świadczy o szacunku dla wartościowej części dziedzictwa artystycznego PRL-u. Sam remont był inwestycją na skalę europejską – kosztował 157 milionów złotych, z czego 57 milionów pochodziło z funduszy unijnych. Prace objęły nie tylko halę główną, ale też perony, tunele i system informacji pasażerskiej. Dworzec zyskał windy, schody ruchome, nowe zadaszenia i nawierzchnie, a także udogodnienia dla osób z niepełnosprawnościami.
Dziś gliwicki dworzec to obiekt o najwyższej kategorii PKP – Premium. Obsługuje rocznie ponad 3,5 miliona pasażerów, łącząc województwo śląskie z opolskim, a także z największymi miastami Polski. Odjeżdżają stąd pociągi Kolei Śląskich, Polregio i PKP Intercity, w tym składy Express InterCity Premium. W 2022 roku otwarto nowoczesne centrum przesiadkowe po północnej stronie torów, połączone tunelem z dworcem kolejowym. Znajdują się tam przystanki autobusowe, stacja rowerowa, parkingi w systemie park&ride oraz budynek obsługi podróżnych.
Technika i historia
Warto też wspomnieć o ciekawostkach technicznych. Ruch kolejowy na stacji sterowany jest przez sześć nastawni – trzy dysponujące i trzy wykonawcze. W sąsiedztwie dworca znajduje się żelbetowa wieża ciśnień, która niegdyś zaopatrywała w wodę parowozy. Na terenie zakładów taborowych stoją jeszcze dwie ceglane wieże, świadczące o przemysłowej przeszłości miasta. Gliwicki dworzec posiada także bocznice do kilku zakładów, w tym do Fabryki Wagonów i terminalu kontenerowego PKP Cargo.
Gliwice i kolej to wspólna historia spleciona na dobre. Dworzec nie tylko zmieniał miasto, ale też jakby kumulował w sobie jego przemiany – od epoki pary, przez elektryfikację, po cyfrową informację pasażerską. Dziś, w XXI wieku, pozostaje nie tylko punktem przesiadkowym, ale też swego rodzaju miejscem pamięci miasta. Jest architektonicznym świadkiem historii Gliwic i żywym centrum ich miejskiego życia.
