Gminy z województwa śląskiego najbardziej aktywne w walce o czyste powietrze. Rybnik liderem! „To efekt wymiany w ostatnich latach kilkunastu tysięcy kopciuchów”

Rybnik dystansuje Kraków, Czerwionka-Leszczyny lepsza od Warszawy

Jesienią rządowy program „Czyste Powietrze” osiągnął półmetek. Z tej okazji Polski Alarm Smogowy podsumował dotychczasową jego realizację we wszystkich gminach kraju. Pod uwagę wzięto dwa kryteria – liczbę wniosków o wymianę starych urządzeń grzewczych oraz liczbę wniosków zestawioną z liczbą budynków jednorodzinnych (bo to dla nich skierowany jest program „Czyste Powietrze”) w danej gminie.

W pierwszej z tych kategorii bezdyskusyjnym liderem zestawienia okazał się Rybnik, gdzie w latach 2018 – 2023 złożono niemal 6500 wniosków o dotacje na wymianę starych źródeł ciepła. Drugie miejsce zajęła Częstochowa (niemal 3500 wniosków), a ogółem w pierwszej „20” znalazło się aż dziewięć gmin z naszego województwa.

Zwraca uwagę fakt, że w niewielkiej Czerwionce-Leszczynach, bądź w Pszczynie złożono więcej wniosków niż w blisko 2-milionowej Warszawie i minimalnie tylko mniej niż w Krakowie, który z walki o czyste powietrze uczynił wręcz swój symbol, wprowadzając od września 2019 r. zakaz palenia w domowych paleniskach paliwami stałymi. Widać, że do wymiany kotłów mocno wzięli się mieszkańcy południowo-zachodniej części naszego regionu, bo prócz Rybnika i Czerwionki-Leszczyny w pierwszej „20” rankingu znajdziemy również Wodzisław Śląski, Jastrzębie-Zdrój i Gorzyce.

Jeszcze lepiej wypada województwo śląskie w drugiej z analizowanych kategorii, czyli liczbie wniosków zestawionych z liczbą domów jednorodzinnych, gdzie w pierwszej „20” najbardziej aktywnych gmin jedynie cztery nie pochodzą od nas. Zestawienia otwiera Radlin, na podium znajdziemy jeszcze Jejkowice i Rydułtowy, a Rybnik, który przoduje pod względem samej liczby wniosków w takim ujęciu zajmuje miejsce 11 (cała pierwsza „20” w tabelce poniżej).

Badacze policzyli zasługi dla poprawy powietrza. Ile w tym efektu ciepłych zim?

– Tam gdzie samorząd działa prężnie i pomaga mieszkańcom przy wymianie starych źródeł ciepła, tam widać efekty w postaci czystszego powietrza – komentuje wyniki tych podsumowań Andrzej Guła, lider Polskiego Alarmu Smogowego. – W Rybniku i Radlinie prowadzono też wiele kampanii, których celem było zachęcanie mieszkańców do sięgania po dotacje. To właśnie dzięki tej postawie i tak dużemu zaangażowaniu ze strony samorządu gminy te znalazły się na szczycie rankingu.

Aktywiści przypominają, że jeszcze kilka lat temu Rybnik był na czele przygotowywanego przez Światową Organizację Zdrowia rankingu najbardziej zanieczyszczonych miejsc w Europie, w sezonie grzewczym zdarzało się, że konieczne było zamykanie szkół i przedszkoli ze względu na smog, a badanie z 2020 r. przeprowadzone w Hasselt University w Belgii pokazało, że w moczu rybnickich dzieci znajdowało się aż pięciokrotnie więcej rakotwórczej sadzy niż u dzieci ze Strasburga.

Zwracają też jednak uwagę, że sytuacja w mieście ulega zmianie – o ile jeszcze w 2010 roku w Rybniku odnotowano 134 smogowych dni, w 2014 r. – 127, w 2018 r. – 108, to już w 2021 r. było ich 67, zaś w 2023 roku liczba dni z przekroczeniami dopuszczalnego dobowego poziomu pyłu zawieszonego PM10 spadła do 16.

Na ile ten spadek był efektem działań nastawionych na ograniczenie niskiej emisji, a na ile skutkiem czynników pogodowych (czyli ciepłych zim)? Na prośbę PAS taką analizę przeprowadzili badacze z Europejskiego Centrum Czystego Powietrza. Wynika z niej, że 71 proc. poprawy jakości powietrza w Rybniku uzyskano dzięki działaniom antysmogowym takim jak wymiana starych, najbardziej zanieczyszczających powietrze urządzeń grzewczych, tzw. kopciuchów, w których spalany jest węgiel lub drewno.

– Zaledwie 29 proc. poprawy można przypisać czynnikom meteorologicznym, czyli efektowi „ciepłej zimy” – mówi Dominika Mucha, wiceprezeska ECAC i dodaje, że Rybnik może służyć za wzór skuteczności działań antysmogowych dla innych samorządów.

– Poprawę jakości powietrza udało się uzyskać dzięki wymianie kilkunastu tysięcy kopciuchów w ostatnich latach w ramach Czystego Powietrza, czy ze środków zdobywanych przez samorząd w innych źródłach – stwierdza Janusz Piechoczek, działacz PAS i Rybnickiego Alarmu Smogowego.