Grzegorz Kulik: Ślōnzok w Polsce. Jak ze ślōnskościōm trefić do kōnserwatystōw?

Na niydownym Ślōnskim Stole we Ślōnskim Tyjatrze Szczepōn Twardoch prawiōł, że muszymy wymyślić, jak ze ślōnskościōm trefić do kōnserwatystōw we Polsce.

We prywatnych dyskusyjach ślōnskich strzodowisk ôd kole roku coroz barzij ofyn sie pado ô tym, że ślōnskość trza wyrwać ze heresztu spektrum polskij polityki. Argumyntuje sie to tym, że ślōnskość - jak kożdo inkszo terytoryjalno abo etniczno tożsamość - ôna musi być do wszyskich, a niy ino do ôsōb, co majōm jakeś kōnkretne polityczne poglōndy.

Ślōnskość mało kogo interesuje

Ôkrōm tego niy ma sie co ôszydzać: polityczne sparcie do ślōnskości postrzōd politykrōw z lewice i cyntrum wyniko barzij ze politycznyj kalkulacyje, a niy idyje. Takich, co richtich miyniōm, że Ślōnzokōm sie noleży jakoś godność, ich idzie porachować na palcach jednyj rynki.

Ze trzi lata tymu mieli my dyskusyjo ô etnicznych i norodowych myńszościach w Polsce na Campusie Polska ôd Rafała Trzaskowskigo. Pod tym samym celtym przed nami była godka, kaj ôzprawiali m.in. „Ten transik z Instagrama” i dziocha, co godała, że rubi ludzie niy sōm reprezyntowani w telewizyji. Na widowni fol; połno „fajnyj” modzieży. Jak jejich godka sie skōńczyła, to ta cołko „fajno” modziyż wstała i poszła. Jak my za piyńć minut zaczynali swoja dyskusyjo, to na widowni było ze 30 ôsōb i wszyske żech znoł aby z widzynio. Tōż jeźli nawet ta „ympatyczno” i idyjalistyczno polsko modziyż mo kajś ślōnske sprawy, to kaj ône sōm we hierarchiji ôd cołkij reszty ludzi z tyj strōny politycznyj scyny?

Ślōnzok niy weluje prawice ani lewice

Jak sie wejzdrzi na karty wynikōw welōnkōw w Polsce i porōwno je ze wynikami powszechnego spisu, to sie dojzdrzi, że gminy, co w nich je nojwiyncyj Ślōnzokōw to tyż gminy, co w nich regularnie wygrowo prawica. To ôznaczo dwie rzeczy: po piyrsze do samych Ślōnzokōw ślōnsko kulturowo godność je mynij ważno ôd inkszych sprow, a po druge Ślōnzocy ze kōnserwatywnymi poglōndami chyba sie czujōm jak cudzi ludzie we kożdym strzodowisku.

Zaroz po prezydynckim welōnku Morcin Szewczyk pisoł na Wachtyrzu, że polityka ôd prawice do Ślōnzokōw to je „industryjo ja, kultura niy”, a lewica za to propōnuje „kultura ja, industryjo niy”. Jo myśla, że sam sie niy rozchodzi ô industryjo. Abo mōm pedzieć: niy rozchodzi sie ino ô industryjo. To niy ma cufal, że we Gōrnym Ślōnsku we hned kożdym welōnku ôd 1867 roku, kej we Pōłnocnoniymieckim Zwiōnzku po piyrszy roz welować mōg kożdy chop, wygrowo krześcijańsko dymokracyjo. Ôna sie może mianować rozmajcie: Zentrumspartei, Deutsche Katholische Volkspartei, Polskie Stronnictwo Chrześcijańskiej Demokracji abo Prawo i Sprawiedliwość, ale dycki sie kōńczy tym, że postrzōd Ślōnzokōw nojsrogszo siyła to sōm katolicy.

Niy patrzeć na Ślōnzokōw z wiyrchu

Tōż jedna i drugo strōna żgo we godność ôd Ślōnzokōw, ino kożdo cyluje we inkszo tajla tyj godności. Lewo strōna je przeciwko katolickim wertōm, a prawo przeciwko ślōnskij ymancypacyji. Niyskorzij rozmajte gowy sie dziwiōm, że „my tu tyle dla Ślązaków próbujemy zrobić, a oni głosują na PiS”. Ino że Ślōnzok ôd 200 lot je kōniyrowany za to, że abo niy je echt Niymiec, abo prawdziwy Polok, tōż do Ślōnzoka brak reszpektu do jego kultury to niy ma nic nowego.

Ślōnzok za to niy toleruje protekcyjōnalnego traktowanio. Egalitarno ślōnsko społeczność już we downiyjszych czasach niy mogła ściyrpieć pańskości imigrantōw z Galicyje i Wielkopolski. Dzisiej za to do Ślōnzoka niy do przejścio je antyklerykalizm i urōnganie religiji. Jak na to niy patrzeć, narracyjo ôd fajnopolokōw to we skrōcie „kościōł to ciymnogrōd” i poczucie wyższości nad ludźmi, co wierzōm. Tak sie Ślōnzokōw niy przeprzi do swojij sprawy.

Grzegorz Kulik

Tōż co dalij?

Muszymy sie namyśleć do porzōndku, jak ôpakować moderno ślōnskość, żeby jōm wyrwać ze tego duopolu, co w nim jedna i drugo strōna mo dō nos wōnty. To bydzie ciynżke, bo ôbie strōny sie na nos ciepiōm skuli swojich idyjologicznych świyntości. Do jednych tako świyntość to je sekularyzm i „zachodnie wartości”, a do drugich polskość. Skuli takich świyntości ludzie wartko tworzōm sie poglōndy czynsto na tymaty, co ô nich niy wiedzōm nic abo jejich wiedza je minimalno.

We 2006 roku na Uniwerzytecie Yale przekludziyli badanie, co w nim pytali ludzi, jeźli nanotechnologijo to szansa abo zagrożynie do ludzkości. Kej badani niy wiedzieli nic ô nanotechnologiji, to ôdpowiedzi były cołkym rozmajte. Ale jak nojprzōd dostowali krōtko, bedliwie wywożōno, neutralno notka ô nanotechnologiji, to naroz jejich ôdpowiedzi zgodzały sie z jejich idyjologicznymi świyntościami. Tōż badani durch przeca nic niy wiedzieli ô sprawie, ale już mieli wyrobiōno ôpinijo.

Znojś podpora kajś ińdzij

To je pole, co na nim bydymy musieli ôrać. Inksze badania pokazujōm, że kwestyjōnowanie idyjologicznyj świyntości to atak na drzyń istniynio ôd ludzi. Pisza „ludzi” we trzecij ôsobie, ale mōm na myśli nos wszyskich, bo wszyscy mōmy jakeś poglōndy, co sōm dō nos świynte. To poczucie zagrożynio idzie skrōmić, jak sie do ludziōm szansa na sparcie jejich tożsamości kajś ińdzij. Jak badali amerykańskich kōnserwatystōw, co dō nich czystość myśli, czynu i rzeczywistości sōm ważne, to ôni barzij radzi sie zgodzali ze ôchrōnōm przirody, jak sie pokozało, że sie rozchodzi ô czystość ziymie. Kej badali amerykańskich liberałōw, co dō nich postymp i sprawiedliwość sōm ważne, to ôni barzij radzi sie zgodzali ze udowaniym pijyndzy na wojsko, jak sie pokozało, że przi wojsku wszyscy sōm rōwni, a tyż do wielu to je drōga wyrwanio sie biydy.

Tōż nojlepsze, co mogymy bez nojbliższe miesiōnce zrobić, to poznać werty, co sōm ważne do polskij prawice ale niy te z wiyrchu, co sie ô nie ludzie wadzōm we społecznościowych mediach, ino tyn drzyń i tak ślōnskość ôpakować, żeby ôni jōm widzieli za coś, co wert spiyrać.