A co dopiyro ze Piekarami wynokwiali! Po prowdzie we piyrszym historycznym zopisku (ze XIII wieku) ôn sōm po prostu Piekary, ale potym bez dobre 600 lot ône były Niymiecke Piekary abo Deutsch Piekar. We „Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego” ze 1887 roku Piekary były jeszcze Niymiecke, ale już tyż Wielke. We II Republice Niymiecke absolutnie niy były możliwe i stały sie jyno Wielke, a zaś ôd roku 1935 – Ślōnske.

Frankenstein? Niy może być!

Po drugij wojnie światowyj polske władze robiyły analogicznie i ze jeszcze srogszym szwōngym, bo tyż pole do kreatywności moc sie poszyrziło. We granicach Polski znod sie przeca hned cołki Ślōnsk. We tak radykalnie zmiyniōnych realiach nad Ôdrōm wziōnli masowo przemianowować miyjscowości. Moc ś nich niy dowało wōntōw. Jak Breslau abo Oppeln. Nazwy Wrocław i Opole funkcjōnowały wczaśnij, wszyscy wiedzieli, ô co sie rozchodzi. Podobnie było ze setkami inkszych miyjscowości, co pierwotnie miały słowiańske miana. Ale niy wszyske take były. (Ôddekuj Ślōnsk choby nigdy przodzij! Szrajbnij sie na nasz ślōnski newsletter: https://www.slazag.pl/newsletter-slaski)

Podobnie radykalnie jak Königshütte zmiyniyli na Chorzów, przemianowali na Ząbkowice Śląskie miasto, założōne w czasie strzedniowiecznyj kolōnizacyje Ślōnska ôd niymieckich ôsadnikōw i ôd poczōntku swojij historyje mianowane Frankenstein. To już ani niy bōł brak fantazyje, ino szkodnictwo. Wymazanie przeszłości ôd miasta i ôgrabiynie go ze tak dochodowyj i możliwie ciekawyj prziszłości. Frankenstein! Dyć to je miano ôd tytułowego bohatyra klasycznego rōmanu i strasznych filmōw. Ikōny popkultury (barzij klarownie tak ikōna to je mōnstrum stworzōne ôd dochtora Frankensteina, a niy ôn sōm, ale mało fto dowo pozōr na tam maluśko rōżnica). Cōż by to dzisiej była za prōmocyjo dlo miasta!

Forsztelujmy sie te witacze. Maskotki. Baji, cołko turystyczno industryjo. Muzeum horroru. Lunapark. I ciźba turystōw ze cołkigo świata. Kasa, kasa, kasa. Ale niy. Ślōnsk mo za to swojske Ząbkowice. Po prowdzie już ze festiwalym grozy i horroru „Weekend z Frankensteinem”, co ale na razie światowego rozgłosu niy ôsiōngnōł. A szkoda. Bez sznupanio przi mianie swojgo miasta, na zicher by miało prościj. Niyszczynsne Ząbkowice Śląskie prōbujōm teroz naprawić ta swoja historyczno krziwda i prōmujōm Frankensteina, wiela poradzōm. Aby tyla.

Bezsynsownie ôderwanych ôd historyje nowych mian je na Ślōnsku wiyncyj. Choćby Bogatynia, znaczy downe Reichenau (swojōm drōgōm ciekawe, że żodyn niy pōmyśloł, żeby ś niego zrobić Nowy Rzeszów abo jakoś tak). Abo Ziegenhals (znaczy Kozio Szyja) – teroźne Głuchołazy. Abo tyż Korfantów, jak na cześć Wojciecha Korfantego przezwali Friedland.

Radosno twōrczość

Zaroz po drugij wojnie światowyj nazwy nadawali niyroz spōntanicznie. Znodli we jakijś wsi (Hain) porwane ôbrazy ôd Matejki? No to niych bydzie Matejkowice (zresztōm niy utrzimało sie, zmiyniyli na Przesieka). Niych żyje nōm towarzisz Bierut? Tōż niych mo Bierutowice (do tedy Brückenberg). Radosno topōnōmastyczno twōrczość miała jak niy zastawić, to aby usystymatyzować powołano we styczniu 1946 roku Komisja Ustalania Nazw Miejscowych dla Ziem Odzyskanych. Ale tyż jeji człōnkōm trefiały sie słabsze dni. Bez przikłod wtynczos, jak zmiyniyli nazwy wsi Gross-Dupin i Klein-Dupin we ôławskim krysie na Dolnym Ślōnsku na Dupina Wielka i Dupina Mała. Serio. Na szczyńście protesty ôd rozściyczōnych miszkańcōw były przijynte i ôbie Dupiny zaś przemianowali. To dzisiyjsze Nadolice Wielkie i Nadolice Małe.

Pōdźcie ale nazod na Gōrny Ślōnsk, kaj po drugij wojnie światowyj tyż sie dzioły rzeczy bezsynsowne i po prostu przikre, żeby niy pedzieć haniebne. Pod Gliwicami, ku rozpaczy tak by tak już ciynżko tykniyntych bestyjstwym Czerwōnyj Armije miyszkańcōw, przestoł istnieć Schönwald (tōż Szywołd), siedym wiekōw staro kolōnijo ôsadnikōw ze Frankōnije. Zastōmpiōł go Bojków. Pod pretekstym (bo jak to inakszyj nazwać?), że tak mynij wiyncyj sie nazywoł las, kaj we XIII wieku Frankōnijocy postawiyli swoje piyrsze dōmy. Jejich dalecy potōmkowie do dzisie widzōm ta zmiana nazwy za krziwda. I majōm recht.

A zaś jak sie rozchodzi ô Krupski Młyn, to wyrōs paradoks. Ôd niego ôryginalne miano to było Krupa. Nazwa Kruppamühle powstała skirz zlokalizowanio tam ôd Prusokōw jednyj ze fabryk materyji wybuchowych, tradycyjnie nazywanych prochowymi młynami. Tōż po drugij wojnie światowyj spolszczyli bezrefleksyjnie niymiecke miano ôd miyjscowości, chocioż pod rynkōm była pierwotno nazwa.

Doś podobnie było ze Kudowōm-Zdrojym we Kłodzkij Kotlinie. Nojprzōd ôna nojpewnij była Chudoba, Bad Kudowa to dopiyro pruski wynalazek. Powojynni polscy urzyndnicy uznali ino, że Bad is bad, tōż wymiyniyli je na Zdrój, a Kudowie dali pokōj. Za to Chudoba, co ô nij na zicher pojyńcio niy mieli, ôna ôdeszła w niypamiyńć.

Kogo szterowały Świętochlowice

Fto wiy, jeźli jednak nojgupszo na Gōrnym Ślōnsku ingeryncyjo we historyczno nazwa niy stała sie na dugo przed drugōm wojnōm światowōm. A nawet jeszcze przed piyrszōm. Jeji cyl to były Świętochłowice, co ôd poczōntku swojij historyje nazywały sie Świętochlowice; ze „l”, a niy „ł”. Tak wyniko ze piyrszych zopisōw tyj nazwy: Swentochlewice, Swientochlowicz, Świętochlewicz (może to być patrōnimiczno nazwa, co sie wywodzi ôd jakigoś Świętochla).

Pruske amtry zrobiyły ś nij Schwientochlowitz. Jednak kajś tak ôd kōńcōwki XIX wieku to miano wziōnło fest szterować ślōnskich propolskich aktywistōw. Niy znali historyje ôd miyjscowości, tōż niy widzieli tego, że germanizm we mianie je ino po rzkōmu. Na siyła roznajmiali wyrzekanie i pisownia „Świętochłowice” tak dugo, aż we latach II Republiki przijōnło sie ja za ôficyjalne miano. Dzisiej ô Świyntochlowicach pamiynto sie już niymal ino we samych Świōnach.

Swojōm drōgōm aż dziw, że sam i tam wykazowali sie miyrnościōm we kreowaniu nowych mian. Bez przikłod we Bytōmiu, kaj Rossberg (przōdzij Rosenberg) niy zmiyniōł sie we Różana Góra i je Rozbark. Chocioż Szōmbierki bez poradziesiōnt lot ôficyjalnie były za Chruszczów. Zresztōm do dzisiej niy wiadōmo czymu.

***

P.S.: Niymcy tyż miywali beznadziejne idyje na Ślōnsku i we ôkolicy, ôsobliwie we latach III Rzesze. Na inkszy roz ôpowiymy tyż ô nich.