Nagrody Naukowe POLITYKI 2025. Naukowcy ze Śląska i Zagłębia rozbili bank! Aż troje (na 5 kategorii) nagrodzeni dr Piotr Olechowski, dr hab. Mariola Paruzel-Czachura, prof. UŚ i dr hab. n. med. Tomasz Gąsior, prof. AWSB

W niedzielę 19 października 2025 r. odbyła się gala finałowa jednego z najbardziej prestiżowych konkursów dla młodych naukowców - Nagród Naukowych POLITYKI. W tym roku odbyła się już 25. edycja tych nagród. Nagrody Naukowe POLITYKI są przyznawane od 2001 roku. Ich misją jest wspieranie i promowanie najzdolniejszych młodych naukowców w Polsce, którzy łączą pasję badawczą z odwagą myślenia i społeczną odpowiedzialnością.

Z grona 15 piętnastkę finalistek i finalistów tegorocznej edycji Nagród Naukowych wyłoniono pięcioro laureatów, do których trafiły stypendia Fundacji Tygodnika „Polityka”.

- Doceniając wysiłki i wkład w rozwój polskiej (i nie tylko polskiej) nauki każdego z nich, wręczyliśmy im stypendia w wysokości 15 tys. zł. Nagrodą „medialną” jest wywiad z każdym z laureatów na łamach „Polityki”. Dziesiątka finalistów otrzymała nagrody po 5 tys. zł - mówią organizatorzy.

Nagrody są przyznawane w pięciu kategoriach:

• nauki humanistyczne,
• nauki społeczne,
• nauki ścisłe,
• nauki techniczne,
• nauki o życiu

Naukowcy ze Śląska i Zagłębia rozbili bank w tegorocznych Nagrodach Naukowych POLITYKI. Aż troje zostało laureatami w swoich kategoriach!

NAUKI HUMANISTYCZNE:

Dr Piotr Olechowski. Wydział Humanistyczny Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach

Historyk. Zajmuje się badaniem losów Polaków w ZSRR – od lat 20. po koniec XX w. Interesuje go nie tylko polityka represji NKWD, ale też codzienne życie ludzi w warunkach opresji. Sięga do akt śledczych, relacji rodzinnych i lokalnej pamięci, by „uczłowieczyć” znane statystyki martyrologii i przywrócić głos zwykłym ofiarom. Skupia się na trzech kluczowych momentach – Wielkim Terrorze 1937–38 oraz na okupacjach radzieckich (pierwszej w latach 1939–41 i drugiej po 1944). Doktorat obronił z wyróżnieniem, oparta na nim książka „Agonia Polaków we Lwowie 1944–1959” otrzymała zaś m.in. Nagrodę Przeglądu Wschodniego. We wrześniu 2025 r. ukazała się jego książka habilitacyjna „Skazani za polskość”. Dr Olechowski to laureat stypendium Ministra Nauki dla wybitnych młodych naukowców (2025–28), autor czterech monografii oraz ponad stu tekstów naukowych i popularnonaukowych. Wyniki jego prac pozwalają zrozumieć dzisiejsze wydarzenia za wschodnią granicą – pokazując, jak mechanizmy opresji i codzienne reakcje ludzi bywają zaskakująco trwałe w historii.

NAUKI SPOŁECZNE

Dr hab. Mariola Paruzel-Czachura, prof. UŚ. Wydział Nauk Społecznych Uniwersytetu Śląskiego oraz Perelman School of Medicine University of Pennsylvania

Psycholożka moralności. Bada m.in., jak ludzie rozpoznają dobro i zło oraz dlaczego czasami postępują wbrew własnym zasadom. Największy rozgłos przyniosły jej prace nad wpływem na moralność alkoholu – wykazały one np., że jeden drink nie zmienia ocen, ale zwiększa gotowość do złych czynów, choćby skrzywdzenia innych. Badaczka analizuje również uleganie wpływom niemoralnej grupy. Celem jest tu sprawdzenie, jak silnie i w jakich okolicznościach jednomyślna większość przesuwa indywidualny „kompas” etyczny. Według niej rozszyfrowanie psychologii niemoralności to szansa na stworzenie narzędzi zapobiegania przemocy, oszustwom i zdradom. Plany badawcze naukowczyni na kolejne kilka lat to zagadnienia takie jak: czy po alkoholu ludzie częściej oszukują (np. w grze w karty) i w jaki sposób zmieniają się emocje moralne (wina, wstyd, wstręt) po przekroczeniu norm. Zamierza również testować mechanizmy presji grupowej w odmiennych kulturach, m.in. afrykańskim plemieniu zbieracko-łowieckim Hadza. Oba projekty są finansowane przez NCN. Prof. Paruzel-Czachura publikuje w prestiżowych czasopismach naukowych, m.in. „Psychological Inquiry” i „Nature Human Behaviour”. Na stronie internetowej MojaMoralnosc.pl popularyzuje wyniki badań i udostępnia interaktywny test kompasu etycznego.

NAUKI O ŻYCIU

Dr hab. n. med. Tomasz Gąsior, prof. AWSB. Collegium Medicum – Wydział Medyczny, Akademia WSB, Dąbrowa Górnicza

Kardiolog. Doktorat obronił w 2020 r. na Śląskim Uniwersytecie Medycznym w Katowicach, badając mechanizmy związane z chorobami sercowo-naczyniowymi i metabolicznymi. Jego dorobek naukowy przekracza 350 punktów Impact Factor, a wskaźnik Hirscha wynosi 11. Prowadził badania w najlepszych ośrodkach w USA i Europie, m.in. na Vanderbilt Universit, University of Cambridge i Universität Zürich. Kierował i koordynował projektami o łącznej wartości ponad 13 mln zł. Do jego kluczowych osiągnięć należy wykazanie, że inhibitory SGLT2 mogą wpływać na zmniejszenie ryzyka hospitalizacji z powodu niewydolności serca po zawale. A także badania nad infekcyjnym zapaleniem wsierdzia po zabiegach TAVI, które wpłynęły na wytyczne Amerykańskiego, Europejskiego oraz Japońskiego Towarzystwa Kardiologicznego i zostały opublikowane w najbardziej prestiżowych czasopismach naukowych (m.in. „The New England Journal of Medicine” i „Circulation”). Równolegle prowadził prace nad terapią wewnątrzkomórkową kontrolującą stan zapalny, których efektem było zidentyfikowanie peptydu o potencjale terapeutycznym i jego niedawna komercjalizacja. Obecnie, wraz z zespołem z Uniwersytetu Cambridge, kontynuuje badania nad wyzwaniami systemowymi w obszarze badań klinicznych i metodami ich optymalizacji.

W pozostałych kategoriach laureatami zostali:

NAUKI ŚCISŁE Dr inż. Aleksandra Wdowczyk. Wydział Inżynierii Kształtowania Środowiska i Geodezji Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu

NAUKI TECHNICZNE Dr inż. Marek Wodziński. Wydział Elektrotechniki, Automatyki, Informatyki i Inżynierii Biomedycznej Akademii Górniczo-Hutniczej im. Stanisława Staszica w Krakowie

Poza pięcioma stypendiami przyznano 10 nagród finałowych, które otrzymali:

1. dr PAWEŁ BUKOWSKI – Instytut Nauk Ekonomicznych, Polska Akademia Nauk;
2. dr ŁUKASZ FIEDEŃ – Wydział Geografii i Geologii, Uniwersytet Jagielloński;
3. dr inż. MONIKA JANIK – Wydział Elektroniki i Technik Informacyjnych, Politechnika Warszawska;
4. dr hab. n. med. i n. o zdr. PAULINA KRAWIEC – Wydział Lekarski, Uniwersytet Medyczny w Lublinie;
5. dr AGNIESZKA RAZIM – Instytut Immunologii i Terapii Doświadczalnej im. Ludwika Hirszfelda PAN we Wrocławiu;
6. dr KRZYSZTOF SĘKOWSKI – Wydział Filozofii, Uniwersytet Warszawski;
7. dr EMIL SOWIŃSKI – Wydział Filologiczny, Uniwersytet Łódzki;
8. dr inż. MONIKA TOPA-SKWARCZYŃSKA – Wydział Inżynierii i Technologii Chemicznej, Politechnika Krakowska;
9. dr inż. SZYMON JAKUB ZELEWSKI – Wydział Podstawowych Problemów Techniki, Politechnika Wrocławska;
10. dr hab. inż., prof. P. Wr. ANDRZEJ M. ŻAK – Wydział Chemiczny, Politechnika Wrocławska