Bałwochwolczo sanacyjo

Na poziōmie lokalnym kult Piłsudskigo lecioł bałwochwolstwym. Tyż we ślōnskim wojewōdztwie, kaj chocioż ôpozycyjne wpływy – ôsobliwie uôsobiane ôd Wojciecha Korfantego – były siylne, regyrowała sanacyjo, kōmandyrowano ôd ambitnego wojewody Michała Grażyńskigo. Ôd niego zwolynnicy i nōminacio, co z wiynksza sie brali ze piłsudczykowskigo Związku Powstańców Śląskich, z czasym prowda pedzieć ôpanowali wiynkszość administracyjnych struktur i kluczowych sztelōw głownego miasta ôd regijōnu.

Do lokalnych mianōw skutek bōł taki, że niy brakowało we Katowicach miyjsc, co upamiyntniały Piyrszego Marszałka Polski. We samych Katowicach przemianowali ku jego zocy ulica Warszawsko (za Niymca: Friedrichstrasse), a Rynkowi dali miano Piłsudskigo. Przed gmachym Wojewōdztwa mioł tyż stanōńć kōnny dynkmal ôd Piłsudskigo. Statua ôbsztalowali, ale niy zdōnżyli jij ustawić przed wybuchym II światowyj wojny. Możno dziynki tymu przetwoł ja we dalekij Jugosławiji, kaj bōł wysznicowany. Przikludzōny do kraju we 90. latach XX wieku stoji dzisiej na placu Bolesława Chrobrego i we miyjscu planowanego dynkmalu ôd tego mōnarchy autorstwa Stanisława Szukalskigo.

„Plac Piłsudskigo” nazwali tyż nikiszowski rynek (wtynczos jeszcze niyzależne ôsiedle, co niy noleżało do Katowic). Ale inakszyj było w Chorzowie, kaj niy było ulice Piłsudskigo.

– Za drugij PR zdōnżyli ze rebrandingym Krōlewskij Huty na 4 lata i chyba to miało zadośćuczynić staraniōm ôd sanacyje. Bo trza pamiyntać, że miyjsko rada niy była aż tako prograżyńsko – podkryślo Wojciech Dinges, znowca historyje miasta i autōr ksiōnżki na jeji tymat.

Łacno spokopić, że ulice Piłsudskigo niy miały przed drugōm światowōm wojnōm Bytōm, Gliwice i Zobrze, co leżały po niymieckij strōnie państwowyj granice, co dzielyła Gōrny Ślōnsk.

Rozwiōnzanie niygodne myśli Marszałka

Hned po wybuchu II światowyj wojny Piłsudski sie straciōł ze publicznego przestrzyństwa na Ślōnsku. Wrōciōł na krōtko we 1945 roku, jak ze wkroczyniym Czerwōnyj Armije z poczōntku były prziwrōcōne przedwojynne nazwy. "Formalnie to niy było nikaj zapisane – klaruje Michał Bulsa, historyk i znowca dziejōw ôd Katowic. – Po prostu prziwrōciyli stōn sprzed września 1939".

Ale już po poru tydniach, bo we marcu 1945, katowsko ulica Piłsudskigo zmiyniyła sie we Warszawsko. No bo kaj tam we mieście wyzwolōnym ôd Czerwōnyj Armije czcić jeji pogrōmcy. Tak sie ale miało słożyć, że Piłsudski niy wrōciōł do tyj pory do Katowic – z wyjōntkym spōmnianego dynkmalu.

Jak spōmino Michał Bulsa, pora lot tymu nazod pokozała sie idyjo uhōnorowanio Ziuka na setno rocznica ôdzyskanio niyzawisłości ôd Polski. Z tym że jeji zwolynnikōw niy zachwyciōł propōnowany spōsōb jeji realizacyje. Miano ôd Piłsudskigo by miała dostać niywielko ulica miyndzy Kościuszki a Wita Stwosza, niydaleko Hale Parkowyj, co idzie na zadku lazarytu GeoMedical. Take rozwiōnzanie uznali widać za niygodne myśli Marszałka.

– Podyjzdrzywōm, że w Katowicach by była doś srogo ôstuda, jak by ftoś sam chcioł nadać take miano – miarkuje Bulsa. – Je moc takich, co by go niy chcieli skuli historyje. Jak wejzdrzeć na historyjo ôd Gōrnego Ślōnska, to by to mogło prziniyś kōntrowersyje. Ale teroz niy ma takij propozycyje i podyjzdrzywōm, że takij ulice niy bydzie.

Jak my ôzprawiali ze dr. Bogusławym Traczym ze IPN Katowice ô upamiyntniyniu Jerzego Ziętka, to ôn prziznoł, że miyndzywojynno Polska to niy było idealne państwo, a ôcyna miyndzywojynnego dwudziestolecio durch rozpolo dyskusyjo postrzōd historykōw. Trza przidać, że niy ino postrzōd historykōw. Dyskusyje, jake sie pokazujōm pod naszymi artykułami ô bp. Wojciechu Korfantym, Michale Grażyńskim abo prawie Józefie Piłsudskim pokazujōm, że te postaci ze dalekij już przeca (jak by sie mogło zdować) przeszłości durch budzōm na Ślōnsku niyroz skrajne ymocyje.

We wolnyj Polsce Piłsudski zamiast Wolności

Co ciekawe, podobno sytuacyjo była w Bytōmiu. Po prowdzie we latach PLR-u we miastach downyj niymieckij tajle Gōrnego Ślōnska niy miały szans zaistnieć ulice abo place Piłsudskigo, ale po 1989 roku sytuacyjo sie zmiyniyła. We 1991 r. wtynczos miyjski radny Wojciech Szarama antragowoł ô nadanie miana Piłsudskigo placowi Poli Maciejowskij, to znaczy dzisiyjszymu Rynkowi. Za to radno Sylwia Kamieniarz zapropōnowała, żeby na ulica Marszałka Józefa Piłsudskiego przemianować Karola Świerczewskigo we Stolarzowicach. Chocioż Szarama protestowoł, bo podug niego Piłsudski powiniyn być uhōnorowany barzij prestiżowōm ulicōm Bytōmia, propozycyjo ôd radnyj Kamieniarz wygrała we głosowaniu. Ale tryumf ôd Stolarzowic bōł krōtki. Po przegłosowaniu nastympnego antragu, tyn roz ôd radnego Jana Skalskigo, Piłsudski dostoł na ôstatku ważno ulica we cyntrum Bytōmia, tōż do tego czasu ulica Wolności (to była drugo prōba ôd radnego Skalskigo, bo nojprzōd prōbowoł wywalczyć Piłsudskimu Rynek).

Analogicznie jak w Bytōmiu i na zicher bez podobnego co tam lobbingu siylnych strzodowisk kresowianōw (Skalski powołowoł sie na deklaracyjo ludności, co pochodziyła ze Lwowa), Piłsudskigo upamiyntniyli we 1991 r. ulicōm we Zobrzu (co do 1945 r. sie mianowała Horst-Wesselstrasse, w latach 1945-1950 Michała i do 1991 Karola Świerczewskigo) i placym w Gliwicach (za PLR-u Bochaterów Stalingradu).

Podobnie było tyż na Zogłymbiu, kaj bp. w Sosnowcu na Piłsudskigo przemianowali 22 Lipca, a w Byńdzinie Ludwika Waryńskigo. We Dōmbrowie Gōrniczyj kreatywnie w aleja Józefa Piłsudskigo połōnczyli ulica Czerwōnych Sztandarōw (downij Florowsko) i aleja Przijaźni. Co ciekawe, tamtyjszo przedwojynno Piłsudskigo, a za PLR-u Świerczewskigo to dzisiej ulica Augustynika. Tak swojōm drōgōm samo w sobie je ciekawe take czynste przeplatanie sie nazw Piłsudskigo i Świerczewskigo.

Tomasz Borówka