Sosnowiec czy Sosnowice? Kontrowersje wokół nazwy stolicy Zagłębia

Na kartach historii nazwa Sosnowiec pojawiła się ok. 1700 r. Kiedy w połowie XIX wieku dotarła tutaj linia Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej, Sosnowiec z małej miejscowości zaczął przeistaczać się w miasto przemysłowe. Prawa miejskie nadano w 1902 r. - czytamy w (godnym polecenia) informatorze miejskim "Sosnowiec. Miejsce, które łączy".

No dobrze, ale skoro około 1700 roku Sosnowiec nazywał się inaczej, to dlaczego zmienił nazwę?

W skład dzisiejszego miasta Sosnowiec wchodzi kilka dawnych wsi, o rodowodzie starszym niż samo miasto. Klimontów i Siedlec (Sielec) istniały w 1361 roku, Pogoń w 1345, a Milowice nawet w 1228. Tak jak te ostatnie datowano kiedyś Zagórze (choć pierwsza wzmianka o nim pochodzi raczej z roku 1388. Wśród tych najstarszych miejscowości na terenie Sosnowca brakuje... samego Sosnowca.

Sosnowiec pojawił się niespodziewanie

Co nie jest jednak jakimś ewenementem, gdyż posobnie rzecz ma się chociażby w przypadku sąsiednich Katowic, młodszych od niejednej ze swoich obecnych dzielnic. Z Sosnowcem rzecz dlatego ma się dziwnie, ze pojawia się on zgoła niespodziewanie. Niczym duch! W 1727 r. widać go w aktach parafii mysłowickiej, a w w 1736 r. na mapie Księstwa Raciborskiego (gdzie występuje jako Sosnowietz).

Już przed laty o zrekonstruowanie genezy nazwy Sosnowca pokusił się znany dziejopis Zagłębia, Marian Kantor-Mirski:

Wiemy wszyscy, że na tablicach na dworcu kolejowym w Sosnowcu, od wjazdu katowickiego i będzińskiego, jeszcze do niedawna widniały napisy: „Sosnowice Warsz”. W dziele Oskara Klaussmana p. t. „Oberschlesien vor 55 Jahren”, Berlin 1911 w rozdziale III „Etwas von Verkher 1860 bis 1864” spotykamy się kilkakrotnie z nazwą Sosnowice. Na mapach z r. 1870 wydanych przez Instytut kartograficzny K. Flemminga w Głogowie, pod nazwą Sosnowiec, widnieją w nawiasach Sosnowice, co wskazuje na to, że kiedyś taka nazwa była w użyciu. Następnie wiadomem jest, że około r. 1830 istniał folwark Sosnowice z kilkunastu osadami zagrodniczemi dworskiemi, Mamy więc już cztery źródła, mówiące o nazwie Sosnowice, którą jeszcze dość często i dzisiaj słyszy się między ludnością miejscową i okoliczną. Prócz tych nieoficjalnych dowodów, posiadamy także i urzędowe, stwierdzające istnienie wsi Sosnowice (późniejszy Stary Sosnowiec).

Kantor-Mirski ma tu na myśli odpis z ksiąg wieczystych dóbr ziemskich Gzichowa i Małobądza z 1865 r., głoszący iż:

Do przyległości i przynależności dóbr tych należy wieś Pogonią oraz wieś Sosnowice i wieś Ostrogórka.

Sosnowiec to był... leśny folwark

Jednak prześledziwszy liczne tropy, porozsiewane w księgach urzędowych i parafialnych, aktach stanu cywilnego i, metrykach chrztu, autor doszedł do wniosku, iż Sosnowice to nie Sosnowiec, tylko była wieś Stary Sosnowiec. Zaś współczesnemu Sosnowcowi nazwy użyczył folwark o takiej nazwie (poprzednio zwany Nowym Sosnowcem, a jeszcze a wcześniej Polem), zlokalizowany na północ od obecnej stacji kolejowej.

W ten sposób odnaleźliśmy winowajcę w postaci Sosnowca, który absolutnie nie miał nic wspólnego z Sosnowicami (Stary Sosnowiec), - winowajcę, który nie tylko przyczynił się do zatraty nazwy prastarych Sosnowic, ale również wprowadził bałagan do ksiąg urzędowych - konkluduje Kantor-Mirski. - Reasumując wszystko, co się wyżej powiedziało, możemy jeszcze raz powtórzyć, że Stary Sosnowiec, to odwieczne Sosnowice, zaś nazwa Sosnowiec, to twór nowszy, to folwark leśny "Pole", przezwany "Sosnowcem", który z łaski Stanisława Mieroszewskiego wyrósł na gruntach Pogoni.

Miejscowość prawa miejskie otrzymała w 1902 r. jako Sosnowice. Zaś Kantor-Mirski podkreśla, że to na obszarze pierwotnych Sosnowic stanęły pierwsze budynki i gmachy rządowe, jak np. dworzec kolejowy, strażnica pograniczna, magistrat. A także restauracja, kabaret czy żydowska łaźnia. Tam też ulokowali swoje zakłady pierwsi rzemieślnicy. Jednak nazwa Sosnowice, zamiast przetrwać - zanikła, zaś Sosnowiec - zakorzeniła się chyba już na zawsze.