Promenada nad rawa

Szpacyr ciynistym bulwarym nad rzykōm... we Katowicach. Ale 150 lot tymu nazod! Downi urbaniścio wiedzieli, że mieszczanio łaknōm zielyni

Urbaniścio (wtynczos, toć, tak sie niy zwali), co projektowali budowane we XIX wieku Katowice, ôni miarkowali, że mieszczanio łaknōm zielyni jak fras. Dziynki tymu miasto na brak zielyni niy mogło urzykać. Pokazujōm to nojstarsze fotografije Katowic. Niyskorzij bywało rozmajcie. Ale tyż niy beznadziejnie, a niykej aż wybornie. Ôbejzdrzijcie, jak zielōno było kedyś we Katowicach. Postrzōd kamiynic i ulicznych flostrōw budowanych Katowic wyrostała siyła strōmōw.

Katowice miastym ôgrodōw. Były

Strōmy rozlicznie rosły na nojważnyjszych ulicach, jak Dworcowo abo Warszawsko (wtynczos Friedrichstrasse). Przi tyj drugij szło najś cołke ôazy zielyni, jak bp. ôgrōd naôbkoło wile ôd Holtzego. Richtich zielōno wyspa powstała (i je durch) przi wanielickim kościele na winklu dzisiyjszyk Warszawskij i Szkolnyj. Podobnymi ôstrzodkami zielyni stały sie tyż inksze katowske świōntynie, jak kościōł Mariacki i bōżnica. Dworski ôgrōd rezydyncyje ôd Tiele-Wincklerōw przi ulicy Zōmkowyj (dzisiyjszyj Korfantego, co prawie skirz katowskigo „zōmku” take miano miała), ôn bōł tak szumny, iże we XXI wieku, kej po samyj rezydyncyji ślod niy ôstoł (bez synsu ja zbulyli we 70. latach XX wieku), sztajgnōł na sztela parku. To je dzisiyjszy park Powstańcōw Ślōnskich.

We Katowicach szło nawet poszpacyrować postrzōd strōmōw przi nadrzycznym bulwarze. Toć! Bo wduż Rawy szoł piykny bulwar!

Budowane Katowice miały tyż szczyńście do miyjskich placōw, jak Andreasplatz (plac Andrzeja), Wilhelmsplatz (plac Wolności) abo Blücherplatz (plac Miarki). Sroge i połne strōmōw, ône były możno czymś mynij jak parki, ale wiyncyj jak skwery.

Miyjske parki i zielōne dzielnice

Snadnōm rzeczōm powstoł tyż piyrszy miyjski richtich park: Süd Park, to znaczy Połedniowy Park, za czasōw II Republiki przemianowany na park Kościuszki. Pokozoł sie pod kōniec XIX wieku. Ôd niego teryn bōł po leśnym kōmpleksie, co na szczyńście niy tykła go siekyra i miyjsko zabudowa, ino bōł ôstawiōny i zagospodarowany za teryn do rekreacyje do miyszkańcōw miasta. Za jakiś czas teryn parku powiynkszyli, posadziyli tyż strōmy na Beatestrasse (ulica Beaty, potym Kościuszki), co dō niego wiydła. We latach II PR nazwanōm Prōmynadōm Kościuszki. Prōmynada we Katowicach!

Za czasōw II Republiki wielość zielyni we Katowicach wartko urosła. Ale niy dziynki architektōm landszaftu ino politykōm. We 1924 roku, ku zmocniyniu polskigo żywiołu we głownym mieście ślōnskigo wojewōdztwa, prziłōnczyli do Katowic dotōnd ôsobne sōmsiednie gminy, take jak Ligota, Brynōw i Zołynże. Efekt uboczny to było to, że choćby za ausztojer dały Katowicōm swoje przepiykne i rozlygłe zielōne teryny, co jeszcze miały moc wiejsko natura, ze ôgrodami i sadami, a do tego siyłōm hektarōw lasōw. Ligota wziōnła zmiyniać swōj karakter, powstała w nij tm. urzyndniczo kolōnijo. Przi jeji modernistycznych wilach powstawały niyroz piykne ôgrody. Perfekcyjnie zaplanowali tam tyż zielyń we publicznym przestrzyństwie. Jedna ze ulic była zaprojektowanoza ôsiedlowy deptok, a kożdo ś nich ôbsadziyli strōmami inkszyj zorty. Katowicōm przibōł tyż swojisty park we formie panewnickij kalwaryje. O zielōno, połno uroku dolina czystyj, niytykniyntyj jeszcze wtynczos kōmunalnymi i industyjalnymi ściekami rzyki Kłodnice.