Pius X – śląskie korzenie czy legenda? Tajemnica papieża sprzed ponad wieku

Kim był Pius X?

Pius X, urodzony jako Giuseppe Melchiorre Sarto 2 czerwca 1835 roku w Riese, był papieżem od 1903 do 1914 roku. Zasłynął jako reformator Kościoła, przeciwnik modernizmu i zwolennik częstego przyjmowania Komunii Świętej. Jego pontyfikat przypadł na burzliwe czasy, a decyzje papieża miały dalekosiężne skutki dla katolicyzmu. W 1954 roku został kanonizowany jako święty Kościoła katolickiego.

Według niektórych źródeł, ojciec Piusa X, Jan Krawiec, miał pochodzić ze Śląska Cieszyńskiego bądź Wielkopolski i wyemigrować do Włoch na początku XIX wieku. Gdzie jakoby zmienił nazwisko na Giovanni Sarto. Hipoteza ta była podtrzymywana przez irlandzkiego księdza Malachiego Martina, który twierdził, że polskie pochodzenie papieża zostało celowo ukryte. Czy rzeczywiście Watykan miał powody, by zatajać tę informację? A może to tylko romantyczna legenda, która miała dodać papieżowi bliskości z Polakami?

Pius X a polskie sprawy

Choć Pius X nie podejmował bezpośrednich decyzji dotyczących Polski na poziomie politycznym, jego działania miały istotny wpływ na życie religijne w nieistniejącym wówczas kraju, który rozbiory wymazały z mapy Europy. Papież wykazywał się przychylnością wobec polskiego Kościoła, zwłaszcza w kontekście zagrożeń wynikających z germanizacji i rusyfikacji.

Jednym z jego ważniejszych gestów było wprowadzenie święta Matki Bożej Częstochowskiej do kalendarza liturgicznego, co potwierdzało szczególną rolę Jasnej Góry i maryjnego kultu w polskiej tradycji religijnej. Było to nie tylko wyrazem wsparcia, ale też symbolicznym przypomnieniem o duchowej jedności Polaków w czasach podziału kraju.

Pius X dążył także do wzmocnienia roli polskiego duchowieństwa, zwłaszcza w obliczu polityki wynaradawiania prowadzonej przez władze zaborcze. Popierał reformy liturgiczne, które ułatwiały wiernym częstsze przystępowanie do sakramentów, co w krajach poddanych silnym naciskom politycznym miało znaczenie duchowe i społeczne.

Choć brak dokumentów wskazujących na szczególne zainteresowanie Śląskiem, ogólna polityka kościelna Piusa X sprzyjała katolickim społecznościom, także tym żyjącym w regionach poddanych władzy Prus. A więc państwa, w którym przeważał protestantyzm i zwalczającego wpływy Kościoła katolickiego. Choć Kulturkampf formalnie zakończył się jeszcze za pontyfikatu papieża Leona XIII (1878–1903), jego skutki były odczuwalne przez kolejne dekady. Pius X objął urząd w czasie, gdy relacje między Watykanem a Berlinem były już bardziej stabilne, ale wciąż istniały napięcia dotyczące roli Kościoła w społeczeństwie niemieckim. Papież kontynuował politykę wzmacniania pozycji katolicyzmu, co miało znaczenie dla Polaków żyjących w II Rzeszy. Jego działania, takie jak wspieranie polskiego duchowieństwa i promowanie częstszego przyjmowania Eucharystii, były zgodne z dążeniem do odbudowy pozycji Kościoła po latach represji.

Jeśli hipoteza o jego polskim rodowodzie byłaby prawdziwa, mogłoby to tłumaczyć pewną przychylność Piusa X wobec polskich spraw, w tym wprowadzenie święta Matki Bożej Częstochowskiej do kalendarza liturgicznego czy wsparcie dla polskiego duchowieństwa w obliczu germanizacji i rusyfikacji. Jednak bardziej prawdopodobne jest, że jego działania wynikały z dalekosiężnej polityki kościelnej. Pius X dążył do wzmocnienia katolicyzmu tam, gdzie był on zagrożony, niezależnie od własnego pochodzenia. Jego reformy miały na celu umocnienie tradycji Kościoła i sprzeciw wobec modernizmu, a troska o sytuację Polaków była częścią szerszej strategii ochrony katolickich społeczności nie tylko w Polsce czy nawet w Europie – lecz na całym świecie.

Historycy zaprzeczają. Roma locuta?

Choć legenda o polskich korzeniach Piusa X pozostaje fascynująca, fakty sugerują bardziej, że jego działania wobec Polski były zgodne z polityką Watykanu, a nie wynikały z osobistych sentymentów.

Co więcej, w 2016 roku polscy i włoscy naukowcy ogłosili wyniki szczegółowych badań genealogicznych Piusa X, które jednoznacznie wykazały, że jego rodzina pochodziła z Włoch. Eksperci z Uniwersytetu Padewskiego oraz Archiwum Państwowego w Opolu przeanalizowali dokumenty i archiwa, dochodząc do wniosku, że rodzina Sarto mieszkała w Veneto co najmniej od XVIII wieku. W ten sposób hipoteza o śląskim pochodzeniu została zdementowana.

Choć opinia historyków wydaje się więc jednoznaczna, legenda o śląskich korzeniach Piusa X żyje nadal. Także w świadomości niektórych mieszkańców Śląska. Być może to tylko mit, ale może ktoś uznał, że lepiej nie dociekać prawdy? Historia lubi skrywać tajemnice, a czasem to właśnie one sprawiają, że przeszłość staje się jeszcze bardziej fascynująca.

Czy Pius X miał polskie korzenie? Oficjalne dokumenty mówią „nie”, ale legendzie to nie przeszkadza. Może kiedyś tak przepastne, że aż legendarne watykańskie archiwa ujawnią nowe dowody, które jeszcze zmienią nasze postrzeganie tej historii? Kto wie…