Pōn wojewoda maluje ściany i sucho „Ślōnska”

Sanacyjny wojewoda już wtynczos bōł za człōnka regyrōnku, co w nim po wybuchu wojny mianowali go na ministra informacyje i propagandy. Sztele prowda pedzieć niy ôbjōn. 17 września 1939 już bōł we Rumuniji. Pora tydni niyskorzij dotar do Francyje (kaj we kwietniu 1940 roku dostoł powołanie do Polskigo Wojska), a po jeji upodku znod sie we Wielkij Brytaniji. I chocioż w czasie bitwy ô Anglije jeszcze bōł we bōmbardyrowanym Lōndynie, to niyskorzij trefiōł na przimusowe wygnanie (abo mōm pedzieć: internowanie) we Szkocyji, kaj na wyspie Bute (Sławnyj Wyspie Wynży) prymier Władysław Sikorski ôdizolyrowoł niywygodnych mu sanacyjnych politykrōw.

Nawet po uwolniyniu ze internowanio, pobycie we USA, sztajgniyńciu na majora i zaangażyrowaniu za specyjalisty do niymieckich sprow, Grażyński na zicher sie czuł politycznie zdegradyrowany. Nawet powojynno już działalność we piłsudczykowskij Lidze Niepodległości Polski (co w nij bōł za prezesa) i Związku Polskich Ziem Zachodnich, człōnkostwo ze Radzie Jedności Narodowej i udzioł ze robocie Skarbu Narodowego, abo funkcyjo przewodniczōncego Związku Harcerstwa Polskiego poza Granicami niy mogły sie rōwnać ze jego przedwojynnōm sztelōm i we żodnym razie niy były czymś, co by pasowało do aspiracyjōw bez miary ambitnego Grażyńskigo. Tym barzij, że we Wielkij Brytaniji ôd głodu niy umiyroł, ale musioł żyć skrōmnie, na poziōmie bez porōwnanio ze downymi ślōnskimi splyndorami.

– Po poru przekludzkach w kōńcu my ôsiedli we niywielkim dōmku niydaleko Tamizy. Było krucho ze piniyndzmi. Ôjciec sōm ze srogōm ynergijōm wziōn sie za porzōndki we pōmiyszkaniu. Kōnckami chleba czyściōł czorno deka we paradnyj izbie, sōm malowoł ściany. I do tyj piyknyj izby przichodziyło potym moc kamratōw ôd ôjca i politycznych spōłpracownikōw. We ôstatnich dwudziestu latach swojigo życio siyła pisoł i durkowoł we ymigracyjnych cajtōngach – spōminoł syn ôd Grażyńskigo, tyż Michał.

Grażyńskimu było na zicher za Polskōm teschno. Rod suchoł w dōma platōw ôd zespołōw „Śląsk” i „Mazowsze”, a już niy godōm ô utworach ôd Chopina, i yntuzjastycznie prawiōł ô nowym pokolyniu modzieży we Polsce. Mozliwe, że dojzdrzoł tyż, iże na Ślōnsku, co na jego sprawy dowoł ôsobliwie pozōr, kōmunistyczne władze prowda pedzieć kōntynuujōm jego dzieło. Tak sugerowoł prof. Zygmunt Woźniczka, wielki admiyratōr ôd Grażyńskigo. Historyk, co umar we 2022 roku, skazowoł na to, że powojynne polske władze Ślōnska durch kludziyły sam polōnizacyjno polityka, co sie zaczła jeszcze za sanacyje.

Przikludzić Grażyńskigo do PLR?

Po 1956 roku zaczły nawet łazić klajtury ô tym, że władze zapropōnowały Grażyńskimu powrōt do Polski.

Grażyński bōł do przijyńcio we Katowicach, bo chocioż jawnie głosiōł antykōmunizm, to z drugij strōny deklarowoł sie publicznie za zwolynnika granice na Ôdrze i Nysie. Czynsto to prawiōł we publikacyjach roznajmowanych we ymigracyjnyj presie. Fto wiy, jeźli tyn gynau fakt we gowach ôd miyjscowych politykrōw niy decydowoł? Pokozanie sie sam przedwojynnego wojewody, co słynōł ze wielu dobrych cych prziniosło by niymało splyndoru i przidało blasku miyjscowym notablōm – pisoł we 1991 roku Jerzy Raciborski we „Trybunie Śląskiej”.

Ôsobliwości rzkōmyj, słożōnyj byłymu wojewodzie ôferty ôd Jerzego Ziętka za Aleksandra Zawadzkigo, podowo biograf ôd Ziętka, Jan Walczak:

A. Zawadzki gwarantowoł Michałowi Grażyńskimu cołkowite bezpieczyństwo, doradzoł ale ôsiedlynie sie poza Gōrnym Ślōnskym (...). Ziętek propōnowoł Grażyńskimu, żeby sie ôsiedlōł we jakijś dolnoślōnskij wodzie, na szczecińskim wybrzeżu abo na Ôpolszczyźnie.

Listek ze propozycyjōm ôd kōmunistycznych dygnitarzōw mioł przekozać Grażyńskimu we Lōndynie Andrzej Konieczny, katowski nowiniorz i we tamtych czasach zastympca kerownika Wydziału Propagandy WK PZRP. Przijyńcie jij ôd Grażyńskigo miało mu umożliwić aby nawiedzynie kraju, a możno i zamiyszkanie we PLR na stałe. Podobne przipodki juz sie trefiały, nojgłośniyjsze ś nich były powroty do Polski Stanisława „Cata” Mackiewicza we 1956 i Melchiora Wańkowicza we 1958 roku. Jejich kōntrowersyjne decyzyje zeszokowały polsko ymigracyjo. Take samo postanowiynie ôd Grażyńskigo by było we jeji strzodowisku niy myńszy szok. Beztōż niy dziwota, że po jego tragicznyj śmierci, kej go trzasło auto 10 grudnia 1965 roku, to chodziyły słuchy, że to niy bōł wypodek. Że były wojewoda już postanowiōł ô wyjeździe do Polski, tōż go zabiyli. Ino że to niyprowdopodobne.

Wōntpliwe świadectwo

We chwili wypodku Grażyńskimu było już 75 lot, bōł schorowany (mioł Parkinsona), ale tyż pogodnie akceptowoł swōj lōs ymigranta. A przede wszyskim nic niy wyglōndało na to, żeby zamiyrzoł wyjyżdżać do PLR.

Przedwojynny ślōnski wojewoda skozoł sie na banicyjo bez głoszynie poglōndōw niymiyłych do ludzi, co wtynczos trzimali władza we Polsce. Prawiōł, że niy mo ô nich nojlepszego zdanio. Niy ukrywoł tyż, że systym realnego socyjalizmu widzi za przimuszōny spusōb na sowietyzacyjo kraju. (...) Grażyński, chocioż mu teschno było za krajym, ôdkozoł przijazdu. Toć, rod by wrōciōł do Polski, ale niy zniywolōnyj, takij, co była – jak to padali we Lōndynie – pod sowieckōm ôkupacyjōm – miarkuje Raciborski.

Grażyński możno mioł rod granice ôd Polski na zachodzie, ale niy ukrywoł swojij niyzgody na strata wschodnich ziym ôd II PR na rzecz ZSSR. Rysko granica była dō niego niytykalno. Take poglōndy – tym barzij, że Grażyński niy ôstawioł ich do siebie i ofyn je głosōł – niy mogły sie podobać prziwōdcōm PLR.

Co ale możno nojważniyjsze, głowne zdrzōdło gyszichty ô słożōnyj Grażyńskimu ôfercie powrotu do kraju to relacyjo ôd Andrzeja Koniecznego. A to niy ma niystety zdrzōdło blank wiarogodne. Moc skazuje na to, że Konieczny, kej pisoł, niyroz fantazjowoł. Bez przikłod, jak przekazowoł rewelacyjno (jak by sie mogło zdować) relacyjo ôd Gertrudy Langer (abo Lagner) ô ôbrōnie spadochrōnowyj wieże we wrzesniu 1939. Ta relacyjo była niyôbyczajnie bogato we ôsobliwości. Langer miała niy ino być za naôcznego świadka walk, ale do tego przōdzij kustować ôbiadym harcyrzōw, co brōniyli parku Kościuszki, a niyskorzij rozpoznać pod wieżōm mortwe ciała ôd swojich niydownych gości.

Ino że żodyn, ani historycy IPN, niy trefiōł na żodyn inkszy ślod Gertrudy Langer ôkrōm materyjōw ôd Kōniecznego. Ta ôsoba pewnikym nigdy niy istniała! Podobnie je ze byłym niymieckim policajym, co go mioł poznać Konieczny i na podstawie jego rzkōmyj relacyje stworzōł swōj artykuł pod chytliwym tytułym „Pełniłem służbę u von dem Bacha”. Tōż moc prowdopodobne, że i gyszichta ô misyji Koniecznego we roli ymisaryjusza Ziętka do Grażyńskigo to ino jego fantazyjo.

Ewyntualno propozycyjo powrotu mōg przekozać Grażyńskimu ftoś blank inkszy: Jacek Koraszewski, historyk literatury, dyrechtōr Ślōnskij Bibliotyki i Ślōnskigo Naukowego Instytutu, posoł na Syjm PLR. Jak ale relacyjōnowoł sōm Koraszewski, jego prōba wyciōngniyńcio ze Grażyńskigo zdanio na tyn tymat na jejich trefie we Lōndynie we 1960 roku sie niy podarziła.