Hanuszowy Prziwilej
Jōn sie nigdy niy ôżyniōł ani niy ôstawiōł po sobie dzieci, tōż we tym 1531, a barzij akuratnie 8 września tego roku, wydoł ekstra prawo, co regulowało sprawy ôd ksiynstwa, jeźli ksiōnża by umarło. To prawo nazywało sie „Hanuszowy Prziwilej” i ôkrōm ukłodanio tego, jak ksiynstwo mo fungować, ôno przekazowało poddanym ôd ksiyńcia jego farby i herb:
(12.) Na wieczno pamiyńć rodu naszego dowōmy im korōngew i wojskowy znak, ôrła naszego złotego i złoto korōna na modrym polu, co go nasi przodkowie dziynki swojij ôdwodze i czynōm niywysławiōnym ôtrzimali, co po nimi tyż jejich wczaśniyjsi przodkowie krwie swojij niy szczyńdziyli przelywać, przeciw wrogōm karki swe nadstawiajyncy. Tōż jeźli by sie im kej trefiyło wyruszyć na pole, tedy majōm i mogōm tako korōngew za swōj erbowny, pyszny, wojskowy znak dlo swojij prawości abo szyrzyj, do ôgōłu na naszo wieczno pamiōntka mieć i używać za cnotliwych, rycerskich ludzi.
(13.) Dowōmy im tyż tego ôrła naszego złotego na pieczyńcie powszechne, żeby mogli go po naszyj śmierci używać, jeźli by kej społym posłōw słali i ôd wszyskich ksiynstw i krajōw tytułowanych mieli kōmuś ô czymś pisać abo ôdpowiednio pokōj ziymi ślōnskij pieczyntować, abo jeźli by sie pokozała szyrszo potrzeba, a tyż do wysuchanio ôd sōndu ôsōb, jak sie dalij pisze. Ino żeby ta pieczyńć niy była używano bez przizwolynio wszyskich ôbywatelōw, stanu pańskigo, rycyrskigo, i żeby tekst mioł forma: Sigillum ducatuum Oppoliensis et Ratiboriensis.
Kaj te ślōnske świynta?
Brakuje nōm richtich ślōnskich świōnt. Nasze fajry kōńczōm sie na 21 lutego, kej je Miyndzynorodowy Dziyń Ôjczystego Jynzyka i Gōrnoślōnskim Dniu/Dniu Gōrnoślōnskij Fany we połowie lipca. Piyrszy wyniko z tego, co sie kedyś stało we Bangladeszu, a drugi ze Statutu Ôrganicznego danego we Warszawie. Fajrujymy szplitry po inkszych.
Czymu niy dowōmy pozōr, co sie dzioło u nos? We 2031 roku bydzie rowno 500 lot ôd Hanuszowego Prziwileju. Te nojbliższe sześ lot to je nojlepszy czas do tego, żeby my sie do porzōndku na to narychtowali.
Świynto, co uczy
We Hanuszowym Prziwileju Jōn Dobry ôstawiōł nōm gōrnoślōnskigo ôrła i gōrnoślōnske farby. Ôstawiōł tyż porzōndek i klarownie poukłodoł nōm państwo. A z czym my — Ślōnzocy — sie nojbarzij idyntyfikujymy? Niy śpiywo sie przeca „Nie masz cwaniaka nad Ślązaka”. Dō nos dycki porzōndek i prawo były nojważniyjsze. Symbolicznie idyntyfikujymy sie tyż ze naszymi farbami i adlerym. Niy ma to perfekt powōd do tego, żeby fajrować?
Co by my mogli przekozać nastympnym pokolyniōm Ślōnzokōw, jak by my zaczli robić juble na 8 września? Niy ino uczyli by my ich prziwiōnzanio do naszyj ziymie, ale tyż pokazowali by my im, jak być dobrymi ôbywatelami. Dobry ôbywatel dowo pozōr na porzōndek naôbkoło siebie. Dobry ôbywatel mo reszpekt do prawa, jake by ôno niy było.
8 września to je tyż dobry czas skuli sprow blank prozajicznych. Po piyrsze pora roku je durch ciepło, tōż fajrowanie do wszyskich je łacniyjsze i przijymniyjsze. Po druge to je prawie tydziyń po poczōntku szkolnego roku. Kożdo szkoła by mogła we tym poczōntkowym czasie szkolnego roku — jak niy ma jeszcze sztresu — uczyć dzieci i modziyż, jak być dobrymi ôbywatelami i Ślōnzokami.
Ôrdōnek Gorny
Podwiela ale minie pōł tysiōnca lot ôd Hanuszowego Prziwileju, my mōmy jeszcze inksze 500-lecie, co by mogło być za gyneralno prōba i fungować za druge nasze świynto. 16 i 18 listopada 1528 roku Jōn Dobry i Jurzi Hohenzollern-Ansbach wydali we Ôpolu Ordunek Gorny, tōż berkmański gezec, co sztalowoł kopanie kruszcōw we Gōrnym Ślōnsku.
Ôrdōnek bōł wydany we trzech jynzykach: czeskim, niymieckim i ślōnskim. Polsko historyjografijo pado, że ta ślōnsko wersyjo je po polsku, ale to niy ma do kōńca prowda. Toć, tekst je zapisany ôrtografijōm bliskōm polskij, ale po gramatyce, słownictwie i niykerych ôrtograficznych cychach widać, że to zapisali ludzie, co myśleli i godali po naszymu.
Niy moga sie forsztelować lepszego powodu do tego, żeby fajrować ślōnsko robota, ślōnsko industryjo i ślōnski jynzyk. Podziymne skarby tyj ziymie ôd niypamiyntnych czasōw kludziyły Gōrny Ślōnsk ku tymu, jaki ôn dzisiej je. Cołko naszo myntalność i cołko naszo rzeczywistość wynikajōm gynau ze tego, co mōmy pod nogami. A przi tym mōmy sam mōnumynt ślōnskigo jynzyka. Wszysko to by my mogli zebrać i spotrzebować do tego, żeby spōminać sie i nastympnym pokolyniōm, co nos uformowało.
Jak te dni mianować?
Niy rozwożoł żech, jak by sie te świynta miały mianować. Możno by my przenieśli Dziyń Gōrnoślōnskij Fany z połowy lipca na 8 września? Możno zrobić coś inkszego? Świynto Gōrnego Ślōnska? Świynto Hanuszowego Prziwileju? Taki sōm problym mōm ze rocznicōm Ôrdōnku Gornego. Świynto Ôrdōnku Gornego? Mōm take poczucie, że skuli bliskości Barbōrki niy ma co robić Świynta Berkmaństwa.
Nōmynklatura je do dogodanio, ale mōmy jeszcze za tyla czasu, żeby sie do porzōndku narychtować. Tōż jak robiymy? Zacznymy w kōńcu fajrować richtich ślōnske świynta, abo durch bydymy sie trzimać na rantach tego, co zrobiyli inksi?
Może Cię zainteresować:
Grzegorz Kulik: Nojbarzij ślōnski wulgaryzm. Skōnd sie wziōnło słowo „ciul”?
Może Cię zainteresować:
