AI unsplash

Grzegorz Kulik: Jak sztuczno inteligyncyjo może pōmōc we budowaniu ślōnskij kultury

Żyjymy we pofyrtanych czasach. Jeszcze dwiesta lot tymu nazod świat sie zmiynioł pōmału. Jak siodłok ôroł pole, to robiōł to tak samo jak ôd niego ôjciec, starzik i wielaś pokolyń przed nimi. Nawet jak sie wejzdrzi na XX wiek, to nowe technologije sie pokazowały roz na dekada abo i rzodzij. Autōmobile, telefōny, radio, telewizyjo, ajsszranki, pralki, wszysko wchodziyło poleku, jak to porownać ze modernym światym.

Rewolucyjo na naszych ôczach

Jo sōm sie narodziōł zaroz po stanie wojynnym. Pado sie, że moje pokolynie miało analogowe dzieciństwo i cyfrowo modość, a rechtorzi musieli za naszych czasōw sie rozkroczać miyndzy filerym a kōmputrowōm myszkōm. Niy spodziywali my sie ale, że to wszysko nabiere takigo szwōngu, że dzisiej bydymy mieć w dōma masziny, co ône piytnoście lot tymu nazod były blank nowość, a dziś durch po prowdzie fungujōm, ale sōm zastarzałe.

Ale niy ino ô masziny sie rozchodzi. Jak by my sie cofli ô dwadziścia lot, to internet fungowoł ino na kōmputrze, co stoł w dōma. Dzisiej mōmy go durch we kabzi. Te dwadziścia lot tymu we internecie sie wszysko dopiyro ukłodało: były jakeś tam fora, było Gadu Gadu, były strōny. Dzisiej te strōny poradzōm być take rozbudowane, że idzie na nich cołke dokumynta pisać, finance ôd fiyrmy kludzić abo przekłodać ze polskigo na ślōnski.

A teroz na to wszysko nałożyła sie sztuczno (a możno kōnsztowno?) inteligyncyjo. Te wszyske rozmajte zerwisy, co poradzōm napisać wypracowanie abo wygynerować ôbrozek, to je ino kōncek tego, co pōmału wchodzi do naszego życio.

Ślōnzocy ôstowajōm ze zadku

Moc mie turbuje to, że cołko ta rewolucyjo ery internetu i sztucznyj inteligyncyje, ôna postympuje jakoś tak naôbkoło naszego jynzyka i kultury, ale we postrzodku ślōnskigo ruchu niy ma co modernyj myśli szukać. Rozmajte grupy naôbkoło nos mogōm godać do maszin, a te ôdpowiadajōm we jejich włosnym jynzyku, a u nos nojwiyncyj, co ftoś poradzi zrobić, to po setny roz wrazić sie na strōna lista ślōnskich słōwek.

Do tego jak ftoś coś chce ôpublikować, to to robi na papiōrze. Mōmy dostymp do takich paradnych technologiji, a jedyne ôsoby, co poradzōm je wykorzistać, to tak naprowda Stanisław Neblik, co ôd lot buduje swōj internetowy Dykcjōnorz, i jo ze swojim Sillingym. Spōmino mi sie jedyn chop, coch mu ze ôziym lot tymu nazod pokozoł darmowy program do jynzykowych korpusōw. Ôn sie na podstawie tego napisoł i wydoł papiōrowo (wiadōmo) ksiōnżka, a niydowno pokazowoł zopisy ekranu ze jakigoś swojego dōmowego korpusu. Tyn program już dwa abo trzi razy bōł aktualizowany, a chop durch siedzi nad tōm wersyjōm sprzed ôźmiu lot, bo poradzi ino powtōrzić to, co mu sie pokoże, nic wiyncyj.

Tyn brak technologicznyj kreatywności we tym naszym małym światku to niy ma coś, z czego by sie szło śmioć. Reszta świata bydzie gzuć ze technologijōm coroz warcij, a my, jeźli sie niy ôbudzymy, to zaroz bydzie pō nos.

Niy ma eskapistycznych filmōw po naszymu, niy ma muzyki po naszymu, co by po prostu mogła sie lecieć we radiu, jak sie jedzie do roboty.

Grzegorz Kulik

SI śpiywo po naszymu

Coś Wōm pokoża za przikłod. Sōm zerwisy, co jejich sztuczno inteligyncyjo poradzi kōmpōnować muzyka. Wszyscy wiymy, czego u nos brakuje: mōmy fest mało kultury postrzodka. Jak myślymy ô ślōnskij kulturze, to idymy abo we bery ô wodziōnce i „Achim, wdupia ci”, abo zaroz we szumny tyjater. Brakuje nōm czegoś miyndzy tym. Niy ma eskapistycznych filmōw po naszymu, niy ma muzyki po naszymu, co by po prostu mogła sie lecieć we radiu, jak sie jedzie do roboty.

Nojsrogszy problym je taki, że u nos je mało ludzi, co by mieli kōmplet talyntōw do robiynio popularnyj muzyki po ślōnsku. A co by było, jak by my sie pōmogli sztucznōm inteligyncyjōm? Wziōn żech trzi teksty. Piyrszy to Syniawōw przekłod wiersza ôd Siergieja Jesienina „Pieśń ô psie”. Krōtko, fest smutno historyjo. Poukłodoł żech go, zmiyniōł litery, żeby SI miarkowała, co mo godać, i kozoł żech jij stworzić smutno śpiywano poezyjo. Wyszło coś takigo:


Potym żech wejzdrzoł do zbioru ślōnskich ludowych śpiywek ôd Juliusza Rogera ze 1863 roku. Wziōn żech śpiywki 330 (ta po prowdzie jeszcze Bandtkie zapisoł na poczōntku XIX wieku) i 303. Sztucznyj inteligyncyji żech pedzioł, że piyrszo to zwrotki, a ze drugij żech wyciōng sztworto zwrotka i kozołch jij ś nij zrobić refryn. Ôryginalno melodyjo żech zignorowoł, bo sam sie rozchodziyło ô eksperymynt, a niy ô trzimanie sie tradycyje. Wiadōmo, Roger – jak wszyscy w tamtych czasach – tak te teksty zapisowoł, że ône wyglōndajōm, choby były po polsku. Ale jak sie wejzdrzi, że ône po polsku sie niy rymujōm, a po naszymu ja, to idzie zmiarkować, że ôn słyszoł po naszymu, a pisoł po polsku. Bez to trza było te teksty nazod zapisać po naszymu, przipasować do SI, żeby wiedziała, jak czytać, pedzieć jij, że mo z tego zrobić country, i wyszło take coś:

Sztuczno inteligyncyjo niy do kōńca poradzi po naszymu, bo była wytrynowano na polskim jynzyku. Skuli tego niy poradzi do porzōndku pedzieć „ō” i trza trocha sie bawić, żeby było jak nojmynij słychać, że źle wyrzeko ta głoska. Do tego we polskim jynzyku niy ma -piy-, -miy-, -wiy- itd., tōż SI gupieje i trza je zapisować po steuerowymu, żeby to zneutralizować.

Ale idzie. A pōmyślcie, co by było, jak by my sie dorobiyli ślōnskich jynzykowych modelōw, co by do porzōndku poradziyły po naszymu godać. Ino do tego my potrzebujymy technologicznyj kreatywności, a niy traktowanio tych wszyskich maszin, co je mōmy, jak terminalōw do przesyłanio fotek i PDF-ōw.

Fragment obrazu "Tryptyk współczesny" Erwina Sówki ze zbiorów Muzeum Śląskiego

Może Cię zainteresować:

Ô Pierona! Czyli dlaczego Ślązacy wzywają pogańskie bóstwo? I co wspólnego ma z tym Bieruń?

Autor: Arkadiusz Szymczak

22/06/2025