Świat radia fascynuje nas do dziś. Wciąż towarzyszy nam w domach, samochodach, w codziennym życiu. Jednak mało kto zna początki radiofonii na Śląsku. Dlatego zapraszam Państwa do wygodnego rozsiądnięcia się w fotelu i zanurzenia w opowieść o „naszym radiu”. Mam nadzieję, że poczujecie Państwo klimat minionej epoki – czasu, gdy radio dopiero rodziło się jako medium, a pierwsze audycje nadawane były na żywo, z pasją i entuzjazmem pionierów nowej ery komunikacji.
Historia, ramówka, twórcy i charakter śląskiej rozgłośni radiowej (1924–1933)
1. Powstanie i kontekst historyczny
Schlesische Funkstunde AG – regionalna rozgłośnia radiowa we Wrocławiu (Breslau) – została założona 4 kwietnia 1924 roku z inicjatywy fizyka Otto Lummera oraz czterech wrocławskich przedsiębiorców, w tym Franza Schneiderhana, właściciela fabryki kapeluszy. Pomysł zyskał poparcie środowisk naukowych i przemysłowych miasta. Stacja funkcjonowała jako spółka akcyjna.
Główna siedziba mieściła się w gmachu Wyższego Urzędu Górniczego przy Hindenburgplatz (obecnie plac Powstańców Śląskich). Antena nadawcza typu T została zawieszona między 27-metrowym masztem na dachu budynku a wieżą pobliskiego kościoła św. Jana.
2. Pierwsze transmisje i uruchomienie stacji
Pierwsze próby transmisji rozpoczęto w maju 1924 roku. Oficjalna inauguracja działalności stacji odbyła się 26 maja 1924 roku. Od samego początku planowano, że będzie to rozgłośnia regionalna o profilu kulturalnym, edukacyjnym i obywatelskim, służąca mieszkańcom Śląska – zarówno miast, jak i mniejszych miejscowości.
3. Charakter pierwszych audycji
Programy odznaczały się wysokim poziomem artystycznym i opierały się na kilku głównych filarach:
- Muzyka poważna i koncertowa – audycje symfoniczne, kameralne, recitale fortepianowe (często transmitowane na żywo);
- Literatura i teatr radiowy – słuchowiska, adaptacje dzieł klasyki niemieckiej i europejskiej;
- Wykłady edukacyjne – z zakresu nauk humanistycznych i przyrodniczych;
- Audycje dla dzieci i młodzieży – opowieści, bajki, słuchowiska;
- Programy rozrywkowe i kabaretowe – m.in. sobotnie wieczory z humorem;
- Transmisje nabożeństw – z lokalnych kościołów, zwłaszcza niedzielne msze i kazania;
- Wiadomości lokalne i serwisy informacyjne – krótkie, rzeczowe, pozbawione sensacyjnego tonu.
Rozgłośnia od początku unikała tematów stricte politycznych. Jej misją była kulturalna emancypacja regionu oraz podnoszenie poziomu życia duchowego społeczeństwa śląskiego.
4. Ramówka – struktura tygodnia radiowego
Schlesische Funkstunde wydawała własny tygodnik programowy pt. „Schlesische Funkwoche”, który zawierał opisy audycji, eseje, sylwetki artystów i harmonogram tygodniowy.
Przykładowa ramówka z lat 1926–1929:
Poniedziałek – Piątek:
18:00 – Serwis informacyjny i wiadomości lokalne|
18:30 – Audycje literackie lub słuchowiska dramatyczne
19:30 – Koncerty muzyki klasycznej
20:30 – Programy edukacyjne, wykłady, rozmowy z uczonymi
Sobota:
17:00 – Program dla dzieci
18:00 – Kabaret i audycje humorystyczne
19:00 – Koncert orkiestry rozgłośni lub występy gościnne
Niedziela:
10:00 – Transmisje nabożeństw
12:00 – Muzyka regionalna i ludowa
18:00 – Wieczór dramatyczny (radio-drama)
20:00 – Audycje symfoniczne i salonowe
5. Twórcy i prowadzący audycje
Schlesische Funkstunde zgromadziła elitę kulturalną Wrocławia i Śląska, a także artystów przybywających z Berlina i Lipska.
- Edmund Nick – dyrektor muzyczny w latach 1924–1933, kompozytor i pianista. Tworzył repertuar koncertowy, prowadził własne audycje muzyczne. Współpracował z Erichem Kästnerem, dla którego komponował oprawy muzyczne do słuchowisk.
- Fritz Walter Bischoff – reżyser, późniejszy intendent rozgłośni. Odpowiadał za dramaturgię słuchowisk i artystyczny poziom teatru radiowego.
- Christa Niesel-Lessenthin – poetka i literatka, prowadziła audycje poetyckie i wieczory autorskie.
- Willy Koch – aktor radiowy, uczestniczył w większości realizacji słuchowisk i dramatów.
- Ludwig Manfred Lommel – humorysta i satyryk, twórca audycji kabaretowych.
- Franz Marszalek – dyrygent i szef orkiestry rozgłośni, odpowiedzialny za oprawę muzyczną i repertuar symfoniczny.
6. Czy stacja była polityczna?
Nie. W latach 1924–1933 Schlesische Funkstunde miała wyraźnie apolityczny, kulturalno-edukacyjny charakter. Jej misją było promowanie kultury niemieckiej, edukacja obywatelska i artystyczna oraz zapewnienie dostępu do muzyki, literatury i nauki szerokiemu gronu odbiorców. Rozgłośnia wpisywała się w ducha Republiki Weimarskiej – pluralistycznej, otwartej na sztukę i eksperyment.
Zmiany po 1933 roku:
Po przejęciu władzy przez narodowych socjalistów stacja została podporządkowana Reichs-Rundfunk-Gesellschaft, a program stopniowo wypełniała propaganda. Niezależność twórcza została ograniczona, wielu artystów (w tym Edmund Nick) odeszło lub zostało usuniętych, a rozgłośnia straciła swój intelektualny charakter.
7. Dziedzictwo i pamięć
Po II wojnie światowej niemiecka rozgłośnia przestała istnieć. Jej miejsce zajęło Polskie Radio Wrocław, działające od 1946 roku w tym samym budynku. Oryginalne dokumenty, takie jak „Schlesische Funkwoche”, zachowały się w zbiorach archiwalnych i cyfrowych – m.in. w Śląskiej Bibliotece Cyfrowej – co pozwala na rekonstrukcję treści programów oraz życia artystycznego przedwojennego Wrocławia.
8. Społeczna rola radia
Radio powstało z myślą o mieszkańcach Śląska, umożliwiając im uczestnictwo w wydarzeniach kulturalnych i religijnych – nawet na odległość. Pomagało budować świadomość młodych słuchaczy, a w niedziele umożliwiało duchowe uczestnictwo w transmitowanych nabożeństwach.
Był to czas, gdy radioodbiornik – duża skrzynka z zielonkawym „magicznym okiem” – zajmował honorowe miejsce w salonie lub kuchni. To hipnotyzujące światło sygnalizowało siłę sygnału i nastroje transmisji, towarzysząc rodzinom podczas wspólnego słuchania koncertów, słuchowisk i kazań. Radio było nie tylko źródłem dźwięku – stanowiło centrum domowego świata, okno na kulturę i naukę, pomost łączący Wrocław z resztą regionu.
Najważniejsze jednak było to, że wszystko działo się na żywo – każdy dźwięk był prawdziwy, choć czasem przypadkowy.
Ciekawostka
Schlesische Funkstunde była pierwszą regularną stacją radiową działającą na terenie dzisiejszej Polski. Dopiero rok później, w 1925, rozpoczęło nadawanie Polskie Radio w Warszawie, a regionalna stacja w Katowicach została uruchomiona w 1927 roku. Ale to historia na kolejne opowiadanie o radiostacji w Katowicach.
Może Cię zainteresować:
