Górnośląsko-Zagłębiowska Metropolia jak Warszawa, też ma własny Pałac Kultury. W Dąbrowie Górniczej. To słynny PKZ

Warszawa ma swój Pałac Kultury, ale Górnośląsko-Zagłębiowska Metropolia też - na placu Wolności w Dąbrowie Górniczej. Pałac Kultury Zagłębia. Jedyny taki zabytek „wybitny przykład socrealistycznej architektury w Polsce Ludowej”. Ma niezwykle bogatą historię i działa nieprzerwanie od 1958 roku. I gmach, który zwiedzić można jak muzeum – z przewodnikiem.

Historia Pałacu Kultury Zagłębia zaczęła się już w pierwszych miesiącach 1945 roku – od wizyty w Zagłębiu późniejszego wojewody śląsko-dąbrowskiego, a ówczesnego pełnomocnika rządu dla Śląska i Zagłębia – Aleksandra Zawadzkiego. Zawadzki zaniepokojony warunkami, a jakich pracowali aktorzy jednego z teatrów robotniczych, uznał, że wybudowanie w Dąbrowie Górniczej dużej placówki kulturalnej będzie dobrym pomysłem. Komitet budowy „Domu Kultury” zawiązano jednak dopiero cztery lata później. Projekt opracował znany architekt Zbigniew Rzepecki, ten sam, który jeszcze w latach 30. stworzył Dom Powstańca Śląskiego. Przypomnijmy: katowicki gmach, wybudowany w stylu funkcjonalizmu, został potem wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego.

Pierwszy projekt Rzepeckiego, z 1950 roku, jak pisała Anna Syska, historyczka architektury, dziś miejski konserwator zabytków w Tychach, „został zweryfikowany przez kosztorys”. Zrealizowana została dopiero druga koncepcja, przedstawiona przez architekta jeszcze w tym samym roku. „Pod kątem przestrzennym znacząco odbiegała od poprzedniej wersji, ale pod kątem funkcjonalnym była jego pochodną. Przyszły dom kultury miał już zrealizowany później kształt i lokalizację. W nowej koncepcji miał najważniejszą pozycję w układzie kompozycyjnym, wyznaczał oś symetrii placu, jemu były podporządkowane planowane w sąsiedztwie budynki ratusza i użyteczności publicznej o bliżej wówczas nieokreślonej funkcji” – opisywała w swojej pracy Anna Syska.

Nie dom, a raczej pałac

Budowę „Domu Kultury” w Dąbrowie Górniczej rozpoczęto w 1951 roku, zaś generalnym wykonawcą tej wielkiej wówczas inwestycji było Zjednoczenie Budownictwa Miejskiego w Sosnowcu. Prace trwały siedem lat. 11 stycznia 1958 roku oficjalnie otwarty został „Dom Kultury Zagłębia”. – Obiekt tego typu należy się Zagłębiu Dąbrowskiemu za jego rewolucyjne tradycje za długoletnią walkę, którą szczyciła się cała klasa robotnicza i międzynarodowy ruch robotniczy. Wykorzystajcie go jak najlepiej – przemawiał Zawadzki, co skrupulatnie odnotowano w kronikach PKZ. Do gmachu, dodajmy, jako pierwszy wprowadził się Wydział Kultury Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach.

Pałac Kultury Zagłębia. Dni Dąbrowy 1971 r. Fot. Archiwum AKF PKZ

Słynny dąbrowski PKZ zmieniał nazwę kilkukrotnie. Nie bez przyczyny. Dom Kultury Zagłębia – z powodu swoich rozmiarów – dla mieszkańców szybko stał się „pałacem”. Nic więc dziwnego, że w 1964 roku przekształcono go właśnie w Pałac Kultury Zagłębia. Później, w latach 90. zmieniono nazwę na Dąbrowski Pałac Kultury, ale od roku 2000 znów jest Pałacem Kultury Zagłębia, czyli popularnym PKZ-etem.

Sam – trzykondygnacyjny, budowany z zachowaniem symetrii – budynek budził zresztą od początku wiele kontrowersji; te rozmiary (kubatura przekraczała 60 tysięcy metrów sześciennych!), bryła, elewacja z czerwonej cegły i piaskowca, a do tego charakterystyczne dla socrealistycznej architektury bogate wykończenia (wieża zdobiona attykami, poddasze w kształcie korony) i wreszcie majestatyczne hole (zajmujące w sumie 1900 mkw.) oraz reszta wnętrz z kolumnami, wykończone marmurem. Słowem: rozmach. Poprawka: monumentalny rozmach. A przecież kontrast był tym większy, że wokół budowanego gmaszyska były pola i dopiero tworzył się „krajobraz robotniczy”… Były też inne problemy. Najwyraźniej jakość części materiałów wykorzystanych podczas budowy nie była najwyższa, ponieważ konieczne były częste remonty. Dostało się i Rzepeckiemu, któremu zarzucono „bezużyteczność” tak dużych korytarzy w gmachu.

Koniec końców, socrealistyczne dzieło architekta – choć już po jego śmierci – zostało jednak docenione jeszcze w czasach PRL. W listopadzie 1979 roku Pałac Kultury Zagłębia został wpisany do Krajowego Rejestru Zabytków. W uzasadnieniu wyjaśniano, że „obiekt jest wybitnym przykładem socrealistycznej architektury w Polsce Ludowej”. PKZ jest też od dziesięcioleci wizytówką, a wręcz symbolem Dąbrowy Górniczej. Co więcej, jego budowa miała wielki wpływ na rozwój całego centrum miasta.

Od Zawadzkiego do Mrożka

Od początku funkcjonowania Pałacu Kultury Zagłębia działały w nim między innymi Amatorski Klub Filmowy „Zagłębie”, Teatr „Forum”, kluby zainteresowań, a także zespoły muzyczne. Od 1958 roku w gmachu swoją siedzibę miała Miejska Biblioteka Publiczna im. Hugona Kołłątaja, będąca jedną z najstarszych placówek kulturalnych całego Zagłębia. Repertuar wydarzeń scenicznych oraz tematyka wystaw w tamtych, trudnych czasach były jednak dość monotonne. Przykłady? Proszę bardzo. Tematykę z czasów głębokiego PRL przytacza jedna z publikacji PKZ: „Związek Radziecki dzisiaj”, „Dzierżyński – Rewolucja – Socjalizm”, „Osiągnięcia gospodarcze ZSRR”, „Osiągnięcia zakładów pracy w XX-leciu PRL”, „Największe dokonania przemysłu NRD”. Swoją siedzibę miał tu także „pielęgnujący stosunki polsko-radzieckie” klub „Przyjaźń”. W Pałacu Kultury Zagłębia działało ponadto Muzeum Historii Ruchów Robotniczych im. Aleksandra Zawadzkiego.

Pałac Kultury Zagłębia. Obchody 1 Maja 1975 r. Fot. Archiwum AKF PKZ

Trzeba jednak wspomnieć i o tym, że od 1960 roku działał tu Amatorski Klub Filmowy „Zagłębie”, czyli jeden z najstarszych tego typu klubów w Polsce. Dwanaście lat później powołano do życia Dyskusyjny Klub Filmowy „Kadr”; wśród gości DKF byli między innymi Gustaw Holoubek i Agnieszka Holland. Z kolei już w XXI wieku PKZ stał się siedzibą Kina Studyjnego „Kadr”. Działały tu też kluby młodzieżowe, koła zainteresowań, organizowano spotkania dla rencistów i emerytów. Jak przypominają kroniki PKZ, na przełomie lat 1970/1971 Pałac Kultury Zagłębia objął patronat nad Polskim Towarzystwem Miłośników Astronomii. Tylko w latach 1983-1987 członkowie zrzeszeni w Towarzystwie Obserwatorów Słońca dokonali 17 tysięcy 423 obserwacji. Już po transformacji ustrojowej, w 1991 roku Pałac Kultury Zagłębia stał się siedzibą Państwowej Szkoły Muzycznej I stopnia im. Michała Spisaka.

„Przez lata estrada Pałacu Kultury Zagłębia gościła wybitnych artystów z całej Polski. Zorganizowano tysiące spektakli teatralnych, koncertów, recitali, oper, operetek oraz wystaw malarskich i fotograficznych. Gościli tu aktorzy największych scen teatralnych z całej Polski. Na kartach kronik swoje wpisy pozostawili m.in.: Sławomir Mrożek, Tadeusz Różewicz, Wojciech Kilar, Krystyna Prońko, Anna Jantar, Krystyna Janda, Czesław Niemen czy Hanka Bielicka” – czytamy w kronikach PKZ.

Pałac Kultury Zagłębia z przewodnikiem

W latach 2011-2014 doszło do generalnego remontu Pałacu Kultury Zagłębia. Za sprawą inwestycji, która kosztowała niemal 60 milionów złotych, zmodernizowano między innymi scenę Sali Teatralnej, stworzono kawiarnię, oczyszczono i uzupełniono marmurowe schody, ściany i posadzki, odrestaurowano ponadto boazerię, parkiety, drzwi, a nawet żyrandole. Zmieniło się również samo otoczenie PKZ. Mimo remontu instytucja jednak nie zawiesiła swojej działalności (prowadzono ją w byłej siedzibie Szkoły Muzycznej przy ul. Wojska Polskiego), co oznacza, że dąbrowskie centrum kultury działa nieprzerwanie od 1958 roku.

Pałac Kultury Zagłębia to część historii, nie tylko miasta, ale i całego regionu. Co więcej, można go zwiedzić, jak muzeum – z przewodnikiem. Wystarczy skontaktować się telefonicznie (32 733 88 28) albo mejlowo (promocja@palac.art.pl) z działem marketingu PKZ, aby umówić się na konkretny dzień i godzinę. Także w weekendy. Zwiedzać Pałac Kultury Zagłębia mogą nie tylko grupy zorganizowane, ale także rodziny czy pojedynczy turyści. Jak dojechać na miejsce komunikacją miejską? Pałac Kultury Zagłębia znajduje się na placu Wolności, a przystanek Dąbrowa Górnicza Centrum jest oddalony od PKZ zaledwie o kilka minut. Zatrzymują się tam autobusy kursujące nie tylko z różnych miast Zagłębia, ale także linie metropolitalne z Katowic (M2). Komunikacja tramwajowa – z powodu prowadzonych prac – zastąpiona jest linią zastępczą (T-21). Dobra okazja do odwiedzenia PKZ nadarza się już teraz, podczas trwającego II Międzynarodowego Festiwalu im. Michała Spisaka.

Zamek w Chudowie

Może Cię zainteresować:

Muzeum w zamkowej wieży, rekordzistka Tekla, rycerskie bractwa, dawna kuchnia, turystyczne szlaki. Zamek w Chudowie jest jedną z atrakcji Metropolii. Zobaczcie

Autor: Grzegorz Lisiecki

12/08/2022

Uroczysko Buczyn 5

Może Cię zainteresować:

Uroczysko Buczyna. Kąsek naturalnego lasu w samym środku metropolii. To cud, że przetrwał

Autor: Katarzyna Pachelska

27/08/2022

Subskrybuj ślązag.pl

google news icon

czytaj więcej:

Pałac Kultury Zagłębia

Dom kultury, czyli pałac. Jedyny taki w metropolii

Wrocław Ostrów Tumski

Katowice czy Opole? Opole czy Wrocław? I co z tym Śląskiem?

Doktor Vincenz Priessnitz

Biorąc prysznic, myśl o Śląsku. Bo Ślązak prysznic wynalazł

Północną część rynku w Katowicach spalili radzieccy żołnierze

W 1945 Armia Czerwona zostawiła po sobie zgliszcza na Śląsku

Projekt nowego "city" miasta Hindenburg

Nasze Metropolis. Śląskie wizje futurystów architektury

Pacyfikacja kopalni Wujek

Wujek 81. Zapis tragedii godzina po godzinie

Tarnowskie Góry pochód gwarki

Gwarki 2022. Postacie z pochodu: tarnogórska loża VIP